Eigen cloud eerst? Makkelijker gezegd dan gedaan

Geopolitieke ontwikkelingen hebben serieuze aandacht gevestigd op het thema van digitale soevereiniteit. We beleven het gelijk van digitale kruisvaarders, oldskool IT’ers (ook wel minachtend ‘dataknuffelaars’ genoemd) en andere mensen met goed besef van langetermijngevolgen die kortetermijnkeuzes kunnen hebben. Vooruitziende CIO’s die afhankelijkheid en vendor lock-in willen aanpakken, hadden daar in het verleden mogelijk moeite mee. Bijvoorbeeld om de businesscase rond te krijgen voor kostbare maatregelen als cloudagnosticiteit, exitstrategieën, verkenning van alternatieven en volhouden van die aanpak. 

Eieren in Big Tech-manden

Nu zien meer en meer mensen in dat al je eieren plaatsen in een beperkt aantal, supergrote Big Tech-manden niet altijd een ideale situatie is. Natuurlijk, schaalgrootte heeft zeker z’n voordelen. Bijvoorbeeld voor prijzen, die relatief laag kunnen zijn. En er zijn ook voordelen voor scaling in technische zin: soepel kunnen opschalen van workloads die ineens veel meer vermogen nodig hebben. 

Daarnaast heeft schaalgrootte in de cloud ook voordelen voor belangrijke zaken als spreiding en mirroring, geocaching en failover van workloads. Hoewel storingen toch ook de grote cloudaanbieders kunnen raken, en dan gelijk grote gevolgen kunnen hebben. De kansen daarop zijn echter klein en de voordelen zijn groot. 

Gemak en gewoonte spelen hierbij ook een rol. Terwijl Windows- en Office-producent Microsoft relatief laat was met het omarmen van cloud computing heeft het bedrijf een grote inhaalslag gepleegd. Het feit dat mail- en agendasoftware Outlook en Exchange Server zeer veel gebruikt zijn, heeft cloudaanbod van die producten en daarmee omarming door klanten flink geholpen.

Hofleveranciers

Een antiek IT-spreekwoord luidt ‘niemand is ooit ontslagen voor het aanschaffen van IBM-producten’. Later is dat verschoven naar ‘Microsoft-producten’. De ene dominante techreus is afgelost door de andere. Klanten kopen van zo’n hofleverancier waar ze al bekend mee zijn producten en diensten die ze kennen, die werken, die zich hebben bewezen én die goed aansluiten op wat ze al hebben. Kenmerken als integratie, gemak en compatibiliteit bepalen de markt. 

In de huidige, cloudgedreven wereld gaat dit ook op en misschien nog wel sterker dan ooit. Zo bleek eind 2022 al dat 72 procent van de cloudbestedingen in de Europese Unie gaat naar drie Amerikaanse bedrijven. Te weten: AWS, Microsoft en Google, aldus een analyse van de cloudmarkt door Synergy Research Group. De drie volgende in de ranglijst zijn ook Amerikaans: IBM, Salesforce en Oracle. Pas vanaf de zevende plek volgen Europese aanbieders: de Duitse bedrijven SAP en Deutsche Telekom, die niet ver achterliggen op Oracle. 

De groten groeien nóg groter 

Onderzoeksbureau Synergy constateerde toen dat overige Europese clouddienstverleners vooral nicheposities innemen. Zij bedienen klanten in aparte submarkten met specifieke behoeften. Deze submarkten met kleinere klanten zijn voor de cloudreuzen niet interessant genoeg en dus kunnen de alternatieve aanbieders erop inspelen, met duidelijke voordelen die zakelijk gezien ook levensvatbaar zijn. 

Daarbij boeken die kleinere Europese cloudaanbieders zeker groei. Zij zagen hun omzet in de vijf jaar tijd vóór 2022 groeien met 167%. Tegelijkertijd zakte in die periode hun marktaandeel van 27% naar 13%. De taart van de cloudmarkt wordt dus groter, maar de grote cloudaanbieders pakken grotere stukken daarvan. De concentratie rond de grote Amerikaanse bedrijven gaat steeds verder en de Europese clouddienstverleners lijken verder teruggedrongen in nichemarkten. 

Kerend tij 

Tenminste, dat was de situatie ruim tweeënhalf jaar terug. Sindsdien zijn er dingen veranderd: zakelijk, maar ook juridisch en (geo)politiek. De dominantie van cloudreuzen is erkend als problematisch, waarbij toezichthouders maar ook klanten én alternatieve cloudaanbieders zich roeren. In Groot-Brittannië heeft waakhond Ofcom geconstateerd dat de cloudmarkt verziekt is, door Amerikaanse cloudgiganten die deze conclusie ontkennen. 

Terwijl concrete gevolgen van die Britse constatering nog jaren op zich kunnen laten wachten, lijkt er wel sprake te zijn van een kerend tij. Europese concurrenten van de Amerikaanse cloudreuzen dienen klachten in bij toezichthouders, individueel maar ook gezamenlijk, en dat bewust op EU-niveau. Zoals de Franse cloudaanbieder OVHcloud in maart 2022 samen met de Italiaanse hostingfirma Aruba, waarna eind dat jaar handelsgroep CISPE (Cloud Infrastructure Service Providers in Europe) bij de Europese Commissie heeft aangeklopt. 

Overstelpt met aanvragen 

Het kerende tij bestaat niet alleen uit juridische stappen die kleinere concurrenten zetten. Ook klanten zijn in beweging gekomen. Enerzijds met mededingingsklachten over te grote cloudmacht. Anderzijds met serieuze verkenningen van alternatieven, om te ontsnappen uit Amerikaanse clouds. Zo is Nextcloud, een Duitse open source cloudaanbieder, sinds begin dit jaar overstelpt met aanvragen van overheden in Nederland, liet CEO Frank Karlitschek weten aan Binnenlands Bestuur. Het bedrijf ruikt zijn kans nu het wantrouwen in Amerikaanse techreuzen toeneemt. 

Nextcloud is al betrokken in antitrustklachten tegen Microsoft en ligt ook in de clinch met een andere techreus. De Duitse cloudfirma heeft zich recent openlijk beklaagd over tegenwerking door Google. Die tegenwerking gebeurt niet direct door Google’s clouddiensten, maar indirect: via smartphonebesturingssysteem Android. Dat mobiele platform is beperkt in het uploaden van bestanden van Nextcloud-gebruikers. De Android-app van Nextcloud heeft sinds midden 2024 minder permissies voor bestandsuploads. Volgens Google is dit vanwege securityredenen. Volgens Nextcloud vanwege Big Tech-redenen, waarbij het grote bedrijf zijn machtige positie als poortwachter misbruikt. 

Trump 2.0 

In 2025 zijn Europese klanten meer bewust van hun afhankelijkheid; van een handjevol techreuzen die allen Amerikaans zijn. De fundamentele veranderingen in de Amerikaanse politiek en democratie die president Donald Trump doorvoert, werpen namelijk een schaduw op de economie, de ICT-wereld en ook de cloudmarkt. 

“Als Trump besluit Europa de toegang tot digitale diensten te ontzeggen, zou dat rampzalige gevolgen kunnen hebben”, waarschuwde Bits of Freedom begin april. De boodschap van de digitale burgerrechtenbeweging betrof toen de Nederlandse overheid: die is “te afhankelijk van Big Tech, zoals Google, Meta en Amazon”. Maar voor het bedrijfsleven geldt dit natuurlijk ook. Het is niet ondenkbaar dat bedrijven, organisaties of zelfs hele landen op lijsten van Trump komen wat betreft heffingen of handelsverboden. 

In het bedrijfsleven kan in theorie de slagvaardigheid wat groter zijn dan in de overheidswereld. Daar staat tegenover dat bedrijven meer op kosten gericht kunnen zijn dan overheden en dus weer beperkter zijn qua slagvaardigheid voor een cloudoverstap. Overstappen is namelijk een kostbare zaak en het rijke aanbod van de gevestigde, Amerikaanse spelers is niet altijd een-op-een beschikbaar bij Europese partijen. 

Praktijkvoorbeeld 

Echter, dat betekent niet dat VS-EU-cloudwissels in de praktijk onhaalbaar zijn. Een recent voorbeeld van een cloudoverstapper is de Nederlandse groene-energieleverancier Vandebron, sinds eind 2019 onderdeel van energiereus Essent. Het relatief kleine Vandebron is begin april dit jaar bewust afgestapt van de Amerikaanse cloudaanbieder AWS (Amazon Web Services) en overgegaan naar de Franse cloudprovider Scaleway. Daarbij is het terugdringen van afhankelijkheid van Big Tech een voorname reden, laat het bedrijf weten aan AG Connect.

Een andere reden ligt dichter bij de kern van Vandebron, namelijk groen zijn en groen doen. Scaleway laat zijn servers tien jaar meegaan, waarbij bijna 80% van de onderdelen wordt hergebruikt. Vandebron merkt op dat dit flink verschilt met de vier jaar die gemiddeld wordt aangehouden in de sector. 

Het gebruik van containertechnologie (Kubernetes) heeft Vandebron veel geholpen voor de cloudoverstap, zegt technologiedirecteur Sietse Bruinsma tegen AG Connect. “We hebben wel altijd bewust gekozen voor portabiliteit." Dus daarbij is niet gekozen voor cloudspecifieke mogelijkheden, die meer vermogen of hogere efficiëntie kunnen beloven. "Heel veel bedrijven doen dat wel [kiezen voor platformspecifieke functionaliteit - red.], met voor hun goede redenen", geeft Bruinsma aan. 

Gemak, goedkoop? 

In het kiezen voor platform- en leveranciersspecifieke functionaliteit zit een herhaling van de ICT-geschiedenis. Historische concurrentieslagen tussen besturingssystemen, programmeertalen, minicomputers, processors, Unix-servers, kantoorpakketten, bestandsformaten, smartphoneplatformen en nog veel meer zijn vaak beslecht door keuzes voor de gemakkelijk lijkende weg. Of de goedkoper lijkende weg. Wat zich op de langere termijn kan wreken. 

Het gaat daarbij niet alleen om simpelweg gemakzucht of krenterigheid. Berucht zijn de ervaringen van klanten die - om principiële of toekomstgerichte redenen - een alternatieve weg zijn gegaan en dan stuiten op problemen. Dat kunnen tekortkomingen zijn in de gekozen alternatieven of gebrek aan functionaliteit waar veel op gebouwd en vertrouwd is. Dit zijn praktische problemen die dan moeite, tijd, menskracht en dus geld kosten, waardoor het toch niet de moeite waard kan blijken te zijn. 

In de ICT is er maar zelden sprake van zomaar een-op-een kunnen overstappen; functionaliteit verschilt nogal eens, wat een forse prijs kan hebben. De Linux-desktopmigratie van de grote Duitse gemeente München is een bekend voorbeeld. De OpenOffice-migratie van de kleine Italiaanse gemeente Pesaro is een minder bekend voorbeeld. Dat betreft echter ICT-concurrentieveldslagen van het verleden. In de cloud woedt nu de slag om de toekomst. 

Naaiwerk 

Europese clouds zijn momenteel in de mode. Alternatieve cloudaanbieders komen meer in zicht met hun aanbod, waar ze aan werken voor makkelijke overstap vanaf Amerikaanse cloudreuzen. Daarbij hangt migratie- en gebruiksgemak niet alleen af van het functionele aanbod, maar ook van welke soorten clouds (IaaS, PaaS, SaaS) klanten gebruiken en hun mate van platformspecifiek gebruik versus focus op portabiliteit. Europese clouds vereisen nog naaiwerk: door aanbieders én door klanten.