Behoud 29 historische computers bepleit

De in 2004 opgerichte stichting houdt zich onder meer bezig met de opstelling van het Nationaal Register Historische Computers (NRHC). In feite is dat een lijst van historisch waardevolle computers die zich in diverse collecties - van musea tot particuliere verzamelaars - bevinden en door het register virtueel zijn samengebracht tot een representatieve collectie. Het register moet een soort staalkaart bieden van de geschiedenis van de ICT in Nederland.

De eerste fase van de samenstelling van dat Nationaal Register is nu afgerond. Daarbij zijn in totaal 49 objecten beoordeeld, waarvan er 18 in het register zijn opgenomen met een zogeheten A-status en 11 met een B-status. Objecten van de A-status zijn onmisbaar en bovendien onvervangbaar omdat er (nog) maar één exemplaar van bestaat.

Het oudste en tevens ‘onvervangbare’ object uit de periode 1948-1958 is de ARCO, bijgenaamd Testudo (schildpad) vanwege zijn traagheid en gebouwd tussen 1950 en 1952. Deze relaisrekenmachine is ontwikkeld aan de Technische Hogeschool Delft (nu TU Delft) door Willem van der Poel, een van de belangrijke pioniers in de Nederlandse computergeschiedenis. Andere pronkstukken uit deze vroege jaren zijn de analoge computer VTH van TNO/Fokker, de EASE van Beckman Instruments en de mede door Van der Poel ontworpen ZEBRA, die door het Britse bedrijf Stantec in serie werd geproduceerd.

Uit het tijdvak 1958-1968 prijkt bovenaan de Electrologica Rekenautomaat X1 uit 1958, waarvan indertijd 31 exemplaren zijn gebouwd. Onder andere het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gebruikte een X1. Een exemplaar bevindt zich nu in de collectie van de TU Delft. Ook opgenomen is de eerste IBM 1401 in Nederland, een mainframe dat vanaf 1961 de girotransacties bij de voorloper van de Postbank verwerkte.

De stichting vindt uit de periode 1968-1978 onder meer de PDP-11/45 van Digital Equipment (DEC) uit 1972 onmisbaar voor de collectie. Hij vertegenwoordigt de doorbraak van de minicomputer. De PDP was de voorloper van de later in het bedrijfsleven zeer populaire VAX-serie. In de lijst staan overigens nog 2 andere mini’s van DEC: de PDP-11/44 en de PDT 11/150. Andere markante systemen zijn onder meer de IBM System/38 uit 1978 en de P880 van Philips.

Op de lijst staan ook computers die weliswaar niet onder de noemer ‘pioniers, mainframes en mini’s’ vallen, maar volgens de beoordelaars toch onmisbaar zijn voor de collectie historische Nederlandse computers 1948-1978. De stichting heeft niet strak de hand gehouden aan de genoemde periode. Er zijn ook enkele nieuwere objecten opgenomen, mede omdat de ontwikkeling van de minicomputer tot ver na 1978 doorliep.

SCEN heeft verder een ‘verlanglijstje’ gemaakt van computers die de stichting met open armen zou ontvangen voor opname in het Nationaal Register, maar die nog niet zijn aangemeld. Het gaat om minicoputers anders dan de PDP van Digital Equipment, zoals de VAX van dezelfde fabrikant, de Eclips van Data General en de HP 1000.

De meeste (10) nu in het Nationaal Register opgenomen computers bevinden zich in de collectie van de TU Delft. Het Computermuseum van de Universiteit van Amsterdam en de Stichting Computer Museum hebben er allebei 4 in huis. Verrassend is dat 3 objecten onderdak hebben gevonden bij het Tehuis Bejaarde Computers in Winssen (bij Nijmegen), een particuliere verzameling.

Netwerkcomponenten zijn (nog) niet in het Nationaal Register Historische Computers opgenomen, evenmin als randapparatuur, embedded systemen en software. In de huidige definitie van het project vallen ze buiten de doelstelling. Verder is het de bedoeling in de volgende fase van het project, die binnenkort begint en sneller moet verlopen dan de eerste fase, een aantal objecten uit het tijdperk van de personal computer toe te voegen. SCEN neemt alvast een voorschotje met de opsomming van een aantal hoogtepunten uit de periode 1978-1990, waarinder de Kaypro II en de in Nederland ontwikkelde Holborn 9100.

De complete lijst is doorzoekbaar op de website van SCEN:
http://www.computer-erfgoed.nl/nrhcindex.php