Overheidsbeleid AI kan niet zonder stok en wortel

Zijn we wel klaar voor de AI-revolutie die nu woedt? AI ontwikkelt zich zo snel dat de wetgeving het maar moeilijk bijhoudt. Dit brengt enorme risico's met zich mee voor privacy en aansprakelijkheid. Daarom moeten we niet afwachten, maar proactief handelen. De AI Act van de Europese Unie, gericht op het reguleren van AI-toepassingen, is een stap in de goede richting, maar niet genoeg. Het is nu van cruciaal belang dat dienstverleners, gebruikersorganisaties en toezichthouders gezamenlijk de AI-wetgeving gaan omarmen.

Daarbij is de aanstelling van een daadkrachtige toezichthouder nodig. Een instantie ‘met tanden’ die de capaciteit en middelen heeft om effectief toezicht te houden en zo een veilig klimaat voor AI te creëren. Wij pleiten voor de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI), om ervoor te zorgen dat bedrijven en burgers AI-diensten met vertrouwen gaan ontwikkelen en gebruiken.

Op twee dingen gericht

Deze toezichthouder moet proactief en betrokken zijn, en zich op twee dingen richten. Enerzijds actief optreden tegen AI-systemen die mogelijk fundamentele rechten schenden, zoals bijvoorbeeld het tijdelijke verbod van ChatGPT door de Italiaanse toezichthouder. Anderzijds moet de toezichthouder innovatie bevorderen door kleine en middelgrote bedrijven te ondersteunen met wat we een 'AI Regulatory Sandbox' noemen. Dit is een veilige digitale omgeving waarin bedrijven hun AI-systemen kunnen testen, terwijl de toezichthouder bepaalt of ze aan de regelgeving voldoen of hoe ze er aan kunnen voldoen.

Dit alles vergt een faciliterende rol van de toezichthouder, een fundamenteel andere aanpak dan bij de AVG, waar de focus ligt op controle en sancties achteraf. Voor deze aanpak is het noodzakelijk dat de overheid financiële middelen inzet. Verder moeten bedrijven 'compliance by design' hanteren, waarbij ze tijdens de ontwikkeling van het AI-systeem rekening houden met relevante regelgeving om aansprakelijkheidskwesties te voorkomen. ‘Regulatory sandboxes’ moeten dit mogelijk maken.

Tegelijkertijd moeten we ons inzetten om de samenwerking tussen de overheid en de technologiesector te versterken. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) is een cruciale speler om te betrekken bij het bieden van hulpmiddelen en methoden voor het veilig en verantwoord gebruik van AI.

Veilige digitale toekomst

We moeten de AI Act niet zien als het einddoel, maar als een middel dat nu inzetbaar is. Door de AI Act nu al te omarmen, zorgen we voor een toekomst waarin onze maatschappelijke normen, grondrechten en democratische vrijheden gewaarborgd blijven in de snel door AI veranderende wereld. AI kan voor onbegrip en angst zorgen. Daarom is voorlichting essentieel. Door de samenleving bewust te maken van de risico’s van AI en de regelgeving ervoor, kunnen we het vertrouwen in deze technologie vergroten, innovatie versnellen en een nieuwe digitale kloof voorkomen.

De technologiesector speelt hierbij een cruciale rol. De aankomende regelgeving stelt weliswaar grenzen, maar de lat voor ethische, eerlijke en duurzame technologie zou in de praktijk nog veel hoger moeten liggen. Dat is een verantwoordelijkheid die de sector nu al kan, en eigenlijk moet nemen. Ook wanneer het nu, strikt genomen, nog niet hoeft.