De VAR: goed antwoord op de verkeerde vraag

Op een zinderende zondagmiddag in juni in 1986 scoort Diego Armando Maradona het doelpunt van de vorige eeuw. Een hypnotiserende solo van 62 meter die tien seconden duurt. Maradona raakt 12 keer de bal. Allemaal met links. Met de laatste aanraking schuift hij de bal in de goal. Echter, 5 seconden voordat Maradona de bal krijgt, wordt een overduidelijke overtreding gemaakt op Glenn Hoddle. De scheidsrechter fluit niet. Achteraf heeft niemand het erover. Het gaat alleen over de goal van Maradona. Maar stelt u zich nu even voor dat er een VAR was geweest, een Video Assistant Referee. Dan was de goal afgekeurd. Het doelpunt van de eeuw, geannuleerd door een VAR, omdat regels nu eenmaal regels zijn. Terecht? De bedoeling? Of juist helemaal niet? 

In 2017 werd de VAR geïntroduceerd in het voetbal. Dat was onvermijdelijk. Immers, technologie verandert wie wij zijn en hoe wij naar de wereld kijken. In dit geval bestond de technologie uit toenemende cameraposities en super slow motions, die de fouten van scheidsrechters genadeloos vast legden. Daar moesten we iets mee. Dat was onvermijdelijk. 

Maar al snel leerden we: problemen oplossen met technologie is een stuk moeilijker dan je denkt. Dat geldt niet alleen voor de VAR, dat geldt overal. Het begint met het probleem zelf. Snappen we dat wel voldoende? Een veelgehoord argument voor de invoering van de VAR is dat het technologie is waardoor voetbal eerlijker wordt. Maar dat is, denk ik, een verkeerd begrip van het probleem. Voetbal is namelijk de populairste sport op aarde omdat het spel diep oneerlijk is. Het is de enige grote teamsport waarbij je veel slechter kunt zijn dan je tegenstander en toch winnen, of andersom natuurlijk. Voetbal is een momentensport. Een sport van hoop en angst. De hoop van de underdog dat er toch gewonnen kan worden. De angst van de favoriet om tegen een zeperd aan te lopen. Dat maakt voetbal de populairste sport op aarde. Voetbal eerlijker maken is daarmee een slecht idee. 

Tot we gaan kijken hoe dat in de praktijk uitpakt. Dan zien we dat we al snel niet meer vanuit het probleem naar de mogelijkheden van technologie kijken, maar vanuit de mogelijkheden van technologie naar het probleem. Bijvoorbeeld: buitenspel. In plaats van genoegen te nemen met technologie, die beter is dan een blunderende grensrechter, proberen we tegenwoordig op de centimeter vast te stellen of het buitenspel is. De nieuwste systemen hebben tientallen camera’s, balsensoren, duizenden datapunten, AI en animaties. De belangrijkste vraag, is dit nog wel een grote, overduidelijke fout, wordt al lang niet meer gesteld. Dat komt ook doordat wij mensen behoefte hebben aan controle. Technologie bevredigt die behoefte, zelfs als de systemen niet helemaal betrouwbaar zijn. Ook de illusie van controle is beter dan geen controle. 

De VAR is verre van uniek. Voortgestuwd door onze behoefte aan controle kijken we vanuit de mogelijkheden van technologie naar het probleem. Bijvoorbeeld, pakketbezorgers staan vaak voor een gesloten deur. Met een ‘slimme’ videodeurbel kan de bezorger netjes te woord worden gestaan en geïnstrueerd. Maar zo’n videodeurbel kan natuurlijk ook gebruikt worden om te kijken of er geen ongure types door de wijk lopen. Wat heb je eraan om een nieuwe tv te laten bezorgen als die even later weer gestolen wordt? Of met ‘slimme’ camera’s kunnen we knokpartijen herkennen in de binnenstad, zodat de politie daar op afgestuurd kan worden. En dan bedenkt iemand dat met die camera’s ook gebiedsverboden voor notoire knokkers kunnen worden ingesteld. Is het geen goed idee om te proberen op die manier om knokpartijen te voorkomen? 

Het is opnieuw zo’n fenomeen dat je ook buiten het voetbalveld ziet. Technologie stelt ons in staat om te zien hoe vaak studenten inloggen op de e-learning omgeving, maar willen we dat wel weten? Bepaalt het aantal keer inloggen of iemand een goede student is? Bedrijven kunnen tegenwoordig met behulp van AI meten hoeveel toetsenbordaanslagen en muisbewegingen hun medewerkers uitvoeren, maar is dat de definitie van een goede medewerker? Veel werkgevers denken van wel. De mouse-jiggler, een apparaatje waarop je je muis kunt zetten, zodat die constant blijft bewegen en de systemen denken dat je aan het werkt bent, is niet voor niets altijd uitverkocht. Starbucks kan zien hoeveel koffies zijn barista’s schenken, maar is dat de maatstaf voor een goede barista? Is het niet voldoende om technologie te gebruiken om alleen te controleren of de student wel eens inlogt, of de medewerker wel werkt en of de barista er is? Met andere woorden, je te beperken tot ‘echte’ grote, overduidelijke ‘fouten’. Blijkbaar niet, want de VAR is overal. Stel jezelf de volgende vraag: ken jij iemand die ver van de werkvloer de hele dag achter een scherm zit en ondersteund met technologie controleert of de regels wel nageleefd worden? Vast wel. Dat is jouw VAR. En het worden er steeds meer. 

Aan de kant van de regels 

De VAR is illustratief voor iets wat we steeds opnieuw zien. Dat werkt als volgt. Er zijn regels en er is een bedoeling. We weten al heel lang dat volgens de regels iets heel anders is dan ‘de bedoeling.’ Vul maar eens een declaratie in. Of vraag maar eens een toeslag aan. Technologie schaart zich altijd aan de kant van de regels. En aan de kant van de mensen die van regels houden. Het gevolg is dat het gesprek over de bedoeling alleen maar moeilijker wordt. Terwijl dat juist het gesprek is dat we moeten durven voeren. 

Een goede wedstrijd heeft een goede scheidsrechter nodig. Geen goede VAR. Technologie moet zorgen dat de scheidsrechter beter wordt. Nu is vaak het omgekeerde het geval. Hetzelfde zien we met de man op straat, de vrouw voor de klas of de persoon aan het bed. Technologie holt de autonomie uit. Controleert regels. Maakt mensen onzeker. Terwijl onderwijs, de zorg, voetbal en veiligheid nu juist behoefte heeft aan een goede docent, verpleegkundige, scheidsrechter of agent. Dat is de bedoeling. 

En de VAR leert ons nog veel meer. Juichen staat onder druk. Data zegt weinig want de meest waardevolle dingen in het leven zijn het moeilijkste om te meten. Er is ons rotsvaste vertrouwen in technologie, die onze blik vertroebelt. En er zijn weeffouten. Waarom wordt de scheidsrechter bijvoorbeeld naar het scherm geroepen? Of het is geen grote, overduidelijke fout en dan moet de VAR zich er niet mee bemoeien. Of het is wel een grote, overduidelijke fout en dan hoeft de scheidsrechter niet te komen kijken. Een scheidsrechter naar het scherm roepen, is een weinig subtiele manier om een scheidsrechter te vernederen.