Hoe maak je ethische besluiten werkbaar?

Tijdens een tweede bijeenkomst over een ethisch manifest voor architecten spraken verschillende architecten over een structuur die het ethische reflecteren moet faciliteren. IT-architect en taalkundige P.P. Verroen ontwikkelde een toolkit die als basis diende voor verdere discussie.

Handelen volgens morele waarden is steeds vaker een thema, is de conclusie van Verroen. In de Nederlandse Digitaliseringsstrategie 2018 is een hoofdstuk over grondrechten en ethiek in de digitale tijd opgenomen. Binnen Europa is er een framework voor de IT-professional, dat algemene principes voor een architectuur-rationale bevat. In TOGAF komt ethiek helemaal niet aan bod.

Noodzaak

De aanwezigen zien de noodzaak van ethiek voor architecten wel in. Marlies van Steenbergen en Ton Eusterbrock, initiatiefnemers van de nationale dialoog over een Ethisch Manifest voor Architecten schreven in een blog op AG Connect: “Het nastreven van organisatiedoelstellingen is niet meer voldoende. Architectuurkeuzes moeten ook getoetst worden aan de wenselijkheid ervan. Het moreel kompas van organisaties en de samenleving is daarin leidend.”

Maar bij het maken van morele keuzes worden algemene principes door de aanwezigen te abstract gevonden. “Je kunt het er niet mee oneens zijn”, zegt een van de deelnemers, “maar hoe ga je het handhaven.” “Ze zouden smarter moeten zijn.” Eigenlijk zouden de principes meer toepasbaar moeten zijn op bedrijf en persoon, en dan komt de toolkit om de hoek kijken.

De toolkit moet een architect helpen expliciteren hoe zijn beslissingen, keuzes en reacties tot stand zijn gekomen. Onderdeel van de toolkit is een checklist vol kritische vragen waarmee een architect kan toetsen of de waarden genoeg zijn meegenomen. De reacties op de checklist zijn wisselend. “Het zijn misschien wel open deuren qua vragen, maar aan de andere kant: hoe vaak denk je hier expliciet over na.”

Toepasbaar

De vraag is alleen hoe toepasbaar een dergelijke checklist is. Het idee om de checklist van bijna twintig vragen bij bijna elke beslissing uit te voeren, wordt door de architecten als onwerkbaar beschouwd. Toch is er ook het besef dat een kader nodig is om bewust bekwaam te worden. Daarom wordt de suggestie gegeven om de lijst alleen bij belangrijke beslissingen te gebruiken.

Een werkgroep bestaande uit leden van de verschillende beroepsverenigingen zal verder gaan met het thema. Doel is dat deze werkgroep gaat nadenken hoe een toolkit, of een ander werkwijze, kan worden toegevoegd aan veelgebruikte tooling, zoals Archimate.