De dood van de database zoals we die kennen

Tekst: Jelle Wijkstra Beeld: Annemarie van den Aardweg De database biedt sinds mensenheugenis vastigheid in de vluchtige wereld van elektronische gegevensverwerking. Het lijkt onzinnig om de toekomst van dit elementaire IT-gereedschap ter discussie te stellen, maar toch is dat precies wat Gartners Donald Feinberg deed op de jongste ITXpo in Cannes. De manier waarop gegevens opgeslagen en beheerd worden is binnen de context van informatietechnologie geen natuurlijk gegeven, maar een bewuste keus. De ontwikkelingen in de techniek en de veranderingen die daaruit voortvloeien in de omgang met gegevens, zouden die keus in de toekomst wel eens anders kunnen doen uitvallen, betoogde Feinberg. De opkomst van het world wide web heeft sluipenderwijs een fundamentele verandering aangebracht in het bewaren van gegevens. De vanzelfsprekende centralisatie van gegevens in een rekencentrum maakt plaats voor de omgang met gedistribueerde gegevens in netwerken, constateert Feinberg. Die ontwikkeling krijgt een natuurlijk vervolg met de opkomst van radio frequency identification. Goederen, dieren, zelfs mensen, kunnen alle informatie waarmee ze te identificeren en te beschrijven zijn, op een slim label met zich mee dragen. "Het vastleggen van gegevens is dan niet langer het prerogatief van de database", aldus Feinberg. "De inventaris van een magazijn kan zich in principe op ieder gewenst moment zelf kenbaar maken: registratie van inkomende en uitgaande goederen in een database wordt overbodig." Weg structuur De manipulatie van gegevensverzamelingen was lange tijd ondenkbaar zonder inzet van een database, die in ruil voor krachtige bewerkingsmogelijkheden strikte eisen aan structuur en format van de te bewaren gegevens stelde. De opkomst van XML en van zoektalen die XML-informatie kunnen verwerken, doorbreekt die starheid: gegevens, gegevensverzamelingen, maar ook bijvoorbeeld documenten hoeven zich niet langer te conformeren aan de vormvereisten van de database om opgezocht en gemanipuleerd te kunnen worden. Daar komt bij dat het zwaartepunt in de informatievoorziening bij bedrijven verschuift naar ongestructureerde informatie die nodig is voor concurrentieanalyse, maar ook voor het voldoen aan regels met betrekking tot het afleggen van verantwoording aan ‘stakeholders’ die zijn vastgelegd in de Amerikaanse Sarbanes-Oxley-wet, en in bijvoorbeeld de Basel II-rchtlijn voor het afleggen van financiële verantwoording. En dan verliest de database ook nog eens één van zijn centrale taken: het bewaken van de toegangsrechten tot de gegevens. Dat komt, stelt Feinberg, doordat de methode om die rechten te beheren vanuit een database niet meer voldoende mogelijkheden biedt in een wereld waarin de opkomst van Service Oriented Architectures (SOA’s) en nauwere vormen van samenwerking met zakenpartners een hoge mate van dynamiek veronderstellen in het beheer van toegangsrechten. Vastlegging Op zich zullen deze ontwikkelingen de database niet doen verdwijnen, al kunnen ze de populariteit van het instrument zeker doen afnemen. Maar de veranderingen vormen wel het toneel voor een wijziging in het denken over persistentie van gegevens die een eroderende werking op de database kan uitoefenen. Het centraliseren van de vastlegging van gegevens in een speciaal instrument, zo voor de hand liggend toen het rekencentrum het organisatiemodel voor IT was, kan daardoor in een heel ander licht komen te staan. "Tegenwoordig stoppen we gegevens die applicaties nodig hebben automatisch in één of andere database, omdat we geen andere structuur kennen om gegevens op te slaan die tijdens de uitvoering van een programma beschikbaar moeten zijn. Met de opkomst van Service Oriented Architecture en van in Java geschreven programma’s - die gegevens gewoon met de applicatielogica in het geheugen laden - is dat alternatief er wel. Gegevens kunnen gewoon onderdeel zijn van de service of van de applicatie, en zijn dan zonder extra maatregelen beschikbaar zolang als ze nodig zijn", betoogt Feinberg. Dat betekent niet dat gegevens niet meer ter zake doen of niet meer opgeslagen hoeven te worden. "Waar het om gaat is, dat je door gegevens op de juiste plaats voor de applicatie op te slaan, de kosten aanzienlijk kunt verlagen: je hoeft dan niet meer een omvangrijke database-infrastructuur te onderhouden voor het online verwerken van transacties. De performance en efficiency van applicaties zal bovendien veel hoger liggen." De verplichting die de Verenigde Staten bezoekers nu oplegt om biometrische gegevens in hun paspoort vast te leggen is een goed voorbeeld van de voordelen die je kunt boeken, meent Feinberg. "Dat ontslaat de Amerikaanse regering ervan om een enorme database te bouwen om al die gegevens in op te slaan. Het paspoort is zelf de database geworden." Het maakt bovendien toepassingen mogelijk die nu ondenkbaar zijn. "In een supermarkt zou je via RFID-chips niet alleen de beschrijving van het artikel kunnen opslaan, maar ook de prijs. Behalve dat je dan geen inventarisbestand meer nodig hebt dat bijhoudt wat er is, zou je met de geschikte infrastructuur dan ook de prijs van de ene op de andere seconde kunnen aanpassen en door kunnen laten geven aan elektronische prijskaartjes aan het schap, zodat je ook instant - en eventueel zelfs automatisch - promotieacties kunt starten als bijvoorbeeld de voorraad van een artikel te hoog oploopt of de uiterste bewaartermijn in zicht komt." Een elektronisch medicatiedossier kan Feinberg zich ook heel goed indenken zonder een database, als medicijngebruikers hun gegevens zelf bij zich dragen op bijvoorbeeld een smartcard. De rol van de centrale database zou dan niet meer hoeven zijn dan een registratie van mogelijke schadelijke effecten van combinaties van medicijnen. Niet voor alle vraagstukken die het verdwijnen van de database oproept, zijn pasklare antwoorden te verzinnen. De houdbaarheid van de gegevens is daarvan wellicht de meest fundamentele. Bij ontstentenis van een systeem dat gegevens van nature bewaart, zullen de afzonderlijke applicaties zelf moeten zorgen voor het vasthouden van gegevens die niet verloren mogen gaan. In programmeertechnische zin is dat wel te doen. Maar bedrijfsbreed bezien zal er wel een beleid ontwikkeld moeten worden hoe daarmee om te gaan en welke gegevens gepromoveerd worden tot historische gegevens die langer vastgehouden moeten worden voor analysedoeleinden of het afleggen van verantwoording. Dat laatste betekent ook dat niet alle grote gegevensverzamelingen verdwijnen. Het lijkt ook niet waarschijnlijk dat databasetechnieken die de feitelijke opslag helpen optimaliseren om de snelheid bij wijziging en raadpleging van de gegevens op peil te houden, dezelfde weg zullen gaan als de gegevensbeheerfuncties. Dat zou zelfs een rem kunnen zetten op het verdwijnen van de databasemanagementsystemen, die die functionaliteit immers qualitate qua bieden. Ten slotte zijn er ook sociaal-politieke vraagstukken, bijvoorbeeld naar de wenselijkheid van het rondlopen met medische gegevens op zak. Opletten Feinberg beklemtoont om die reden dat onzeker is of en in welk tempo de database zoals we die nu kennen uit beeld zal verdwijnen. "Het zal zeker tien jaar duren voordat bedrijven afscheid beginnen te nemen van de database, en misschien gebeurt het wel nooit. De investeringen die nodig zijn in de communicatie-infrastructuur zijn bijvoorbeeld aanzienlijk." Maar de kans dat er veranderingen op gaan treden bij de vastlegging van gegevens is reëel genoeg om er rekening mee te houden, meent hij. IT-afdelingen moeten om die reden de ontwikkelingen goed volgen, inventariseren wat de voordelen zouden kunnen zijn en inschatten welke gevolgen de ontwikkelingen op databasegebied kunnen hebben voor hun slagvaardigheid, voor de eisen ten aanzien van ontwikkelhulpmiddelen en softwarepakketten en ook voor de vaardigheden die men in huis dient te hebben. Een IT-afdeling kan het zich niet permitteren de boot te missen als deze ontwikkelingen zich aandienen, meent Feinberg.