Mr. Spong: ‘De wet blijft de wet’

Iedereen weet toch dat internet zo lek is als een mandje. Dus mocht het ooit zover komen, dat bewijsstukken elektronisch worden aangeleverd, dat moet de wetgever toegankelijkheid en betrouwbaarheid - of zoals wij dat noemen de ‘inwendige openbaarheid’ - garanderen en regelen. Onontbeerlijk is dan het bezit van een computer met open source-software bij alle betrokken partijen plus een waarborg van echtheid van de gemailde stukken. De elektronische handtekening schijnt in de maak te zijn. In het verleden zijn we niet ontsnapt aan het carbon, de telex of de fax; aan e-mail of cd-rom valt dus ook niet te ontkomen. Hoe garantie van echtheid deze keer wordt opgelost, weet ik niet. De oplossing bij het faxen van processtukken was, dat de originele stukken per post werden nagestuurd." Zal er aan de rechtspraak an sich iets veranderen? Ondermijnen de affaire-Tonino en de diverse inbraken bij het OM niet het principe van fair trial? "In het materiële noch het formele strafrecht verandert er - puur juridisch gezien - niets. De wet is de wet! Of het materiële strafrecht, waarin alle misdrijven en strafbare feiten staan beschreven, nu op papier of op schijf staat, maakt niets uit. Hetzelfde geldt voor het formele strafrecht waarin opsporing en vervolging worden beschreven. De veranderingen liggen wellicht in de omvang van de dossiers en het tempo, waarin partijen wetboeken, eerdere uitspraken of literatuur via internet of cd-rom’s op trefwoord kunnen raadplegen. Ook het snelle van de computer, de vluchtigheid en dus onzorgvuldigheid die dit met zich mee brengt, zal in de bewijsstukken terug te vinden zijn." Wat is een digitaal document? In hoeverre onderscheidt het zich van een bewijsstuk op papier? Is die digitalisering niet een ordinaire centenkwestie, door de papierrekening bij de ontvangende partij te leggen? Voorheen lag deze bij de verzendende partij, het OM, dat per post pakken papier verzond. "Laat ik me diplomatiek uitspreken over het verschuiven van de kosten. Wellicht is het niet met voorbedachte rade, maar het is wel een feit. Ik krijg tegenwoordig, wanneer er een telefoon van een verdachte wordt afgeluisterd, deze gesprekken op cd-rom toegestuurd, uitgeprint zo’n 35.000 pagina’s! Weliswaar wordt het belangrijkste in deze afgeluisterde gesprekken nog steeds op papier door het OM aangeleverd." Digitaal rechercheren neemt een steeds grotere rol in bij de bewijsvergaring door het OM, waar een speciale officier van Justitie zich met dit terrein bezighoudt. Ook de politie leidt steeds meer mensen op voor deze manier van rechercheren. Hoe worden advocaten hiervoor opgeleid? "Binnen de advocatuur worden op dit gebied cursussen gegeven. Zelf heb ik er nog geen gevolgd; daar ligt niet echt mijn interesse, bij anderen binnen ons kantoor duidelijk wel. Die deskundigheid heb je nodig nu de resultaten van digitale opsporingsmethodes van de politie steeds vaker digitaal worden aangeleverd. Zoals in processen tegen handelaren in kinderporno en bezitters van kinderporno. Maar ook onderliggende e-mails, sms-jes, telefoongesprekken of het site-bezoek van de verdachte. Hoewel de drager van de aangeleverde informatie er anders uitziet, gaat het net als op papier om de informatieverstrekking, dus om de inhoud! Of het nu op papier of op schijf staat: de aard van de informatie is gelijkwaardig. Ik verbaas me overigens wel, hoe gemakkelijk mijn cliënten de meeste vertrouwelijke zaken me per e-mail toezenden. Let wel: dat is hùn verantwoordelijkheid!" Hoe hard en betrouwbaar zijn digitale documenten? Zijn digitaal aangeleverde bewijsstukken niet makkelijker te manipuleren dan die op papier? Bij voorbeeld een digitale foto van het lijk waar het broodmes verkleind is tot een aardappelmesje of het verkleinen of vergroten van een verboden lozing bij een milieudelict? "Dat is niet reëel. Foto’s gebruiken we al jaren als ondersteunend bewijsmateriaal. Het kan echter nooit het enige bewijsmateriaal zijn. Bij de moord gaat het daarnaast om vingerafdrukken of andere gegevens ter plekke; bij het milieudelict zijn dat de watermonsters, dode planten, dieren etc. Het OM kijkt wel uit. De verdediging krijgt de door haar geselecteerde bewijsstukken toegestuurd. Daar moet we het mee doen! Wel onderken ik dat door de hoeveelheid van materiaal dat digitaal aangeleverd wordt, de keuze - of beter gezegd het gebrek aan keuze door het OM - in bewijsmateriaal, een probleem kan worden en niet bijdraagt tot de overzichtelijkheid van het dossier. Hier speelt eerder het feit, dat het OM geen keuze wil maken en dat krijgt dan de schijn van grondigheid. Vroeger ging een doorsnee moordzaak in twee, drie ordners." Bij de voordeur van uw pand, maar ook in winkels, openbare gebouwen, overal hangen bewakingscamera’s. Moet iemand, niets vermoedend van wat er gebeurt, maar wel door de camera geregistreerd, getuigen? Mogen deze beelden als bewijsmateriaal gebruikt worden en geeft de antiterreurwetgeving van het kabinet-Balkenende daartoe meer mogelijkheden? Waar ligt nu die grens tussen openbare weg en persoonlijke levenssfeer? "Al het bewijsmateriaal moet wettig verkregen worden. Hier geldt het briefgeheim als ook het verbod op het schenden van iemands levenssfeer, zoals privacy in goed Nederlands heet. Deze mogen niet wederrechtelijk geschonden worden. Indien u op de beelden voorkomt en men kan uw identiteit achterhalen, moet u getuigen. En waar de grens ligt? Je kunt grofweg een scheidslijn trekken tussen wanneer die mensen zich op de openbare weg bevinden en wanneer zij daar niet verkeren. Dat is wel wat kort door de bocht, want delen van de binnensteden in Nederland hangen vol met camera’s. Dat toezicht moet als zodanig gemeld worden. En bij mijn voordeur? Ik mag hier alles opnemen." Wat is de houdbaarheidsdatum van het bewijsmateriaal, nu dat zo gemakkelijk digitaal kan worden opgeslagen? "De wet is daar niet nadrukkelijk over, ook niet in het huidige papieren tijdperk. Doorgaans wordt aansluiting gezocht bij de bewaarplicht van vijf jaar bij het notariaat en advocatuur. Ik ben ervoor, dat de verjaringstermijn verlengd wordt tot 50 jaar of levenslang. Hier leg ik nadrukkelijk een link met een wetsvoorstel van het huidige kabinet over de afschaffing van de verjaringstermijn bij moord, doodslag en andere ernstige delicten. Als je levenslang vervolgd kunt worden, moet het bewijsmateriaal -belastend en ontlastend - bewaard worden. Dat geldt ook voor het bedrijfsleven! Overigens heeft dat niets met digitalisering te maken, meer met informatiebewaring. Het zal overigens wel de nodige Mb’s gaan kosten. Wel kun je constateren dat digitale documenten sneller met één druk op de knop verwijderd kunnen worden en met die vluchtigheid zo verloren gaan, terwijl papier als tastbaar bewijs nog zorgvuldig handmatig moet worden gearchiveerd." Wat betekent het, dat digitalisering sinds het EU-verdrag op Cybercrime, in het strafrecht een eigen plaats heeft gekregen? "Nederland heeft als lidstaat deze richtlijnen geïmplementeerd in haar wetgeving. Zo kennen we nu computervredebreuk - wat IT’ers hacking noemen - als equivalent van huisvredebreuk. Maar ook een aantal delicten als sniping, proofing en andere enge Amerikaanse termen - die we keurig vertaald hebben - zijn nu een strafbaar feit in Nederland. In het verlengde van deze implementatie spreek ik mijn zorg uit over de rol van de IT’er bij cybercrime en terrorisme. Ik kan niet vaak genoeg wijzen op de gevaren die een IT’er kan lopen, tot en met het ondersteunen van terroristische aanslagen. Onbedoeld, onbewust of te goeder trouw? Het gaat om een strafbaar feit. Tussen dat weten en niet-weten ligt een vaag gebied. Als je een computer, software of hardware levert aan bij voorbeeld een moskee, die achteraf contacten blijkt te hebben met een terroristische groepering, zit je strafrechtelijk in de gevarenzone. Het gaat hier om verantwoordelijkheid tot onderzoek vooraf naar de opdrachtgever. Criminelen gaan ook vandaag de dag klassiek te werk bij het gebruiken van deskundigen. Een voorbeeld: als iemand een programma bij je bestelt, waarmee alle overheidsgebouwen te traceren zijn met een bepaalde hoogte of breedte, dan moet er bij jou een bel gaan rinkelen. Als later blijkt dat met behulp van het geleverde programma een aanslag op een van die gebouwen is gepleegd en dat was te bevroeden geweest - dan heb je een probleem!" Mr. Gerard Spong: Digitale deskundigheid is nodig nu de politie steeds vaker digitale opsporingsmethodes gebruikt. foto: hollandse hoogte