Ethisch architectuurmanifest nodig

Het antwoord op de vraag 'welke wereld willen we bouwen?' wordt steeds urgenter nu technologische mogelijkheden onbeperkt lijken. Het gaat in onze samenleving niet alleen meer over efficiënter en effectiever werken, maar ook om verantwoord handelen. Wat houdt dat in? Kortom, het wordt hoog tijd voor een ethisch manifest voor architecten.

Niet neutraal

Architectuur is niet neutraal. In de architectuur worden keuzes gemaakt die invloed hebben op processen en werkwijzen. En daarmee op het gedrag van organisaties. Immers, architectuur is richtinggevend en beperkt daarom de ontwerpruimte. Hoe ontwerpruimte wordt beperkt, hangt af van de keuzes die in de architectuur worden gemaakt. De snelle groei van technologische mogelijkheden maakt de potentiële ontwerpruimte steeds groter.

We kunnen steeds meer. Wat ook steeds vaker de vraag oproept of we alles wat we kunnen ook moeten willen. Er komen niet voor niets boeken uit met titels als Weapons of math destruction (nee, dit is geen typefout; zie: Cathy O’Neil, 2016). Echter, we hebben een keuze. Onze ontwerpruimte is enorm vergroot. Daarmee wordt de rol van architectuur als begrenzer van de ontwerpruimte belangrijker. Als de roep om verantwoord werken steeds vaker klinkt, moet de architect daarin een rol vervullen. De vraag is wat dat dan concreet inhoudt.

Moreel kompas

Het nastreven van organisatiedoelstellingen is niet meer voldoende. Architectuurkeuzes moeten ook getoetst worden aan de wenselijkheid ervan. Het moreel kompas van organisaties en de samenleving is daarin leidend. De afgelopen jaren zijn er technologische mogelijkheden ontstaan die maatschappelijke vragen oproepen. Hoe ver kunnen we gaan met wapens die dankzij de inzet van artificial intelligence bedreigingen herkennen en personen gericht kunnen uitschakelen? Is dat een vloek of een zegen?

Architecten spelen een rol bij zeer ingrijpende keuzes

Of anders gezegd, geven we technologie alle ruimte om te laten zien wat allemaal mogelijk is? De financiële wereld is hier hard mee onderuitgegaan. De maatschappij heeft de ongeremde ontwikkeling van derivaten en duistere producten een halt toegeroepen. De discussie hierover kwam eigenlijk pas goed op gang nadat de crisis was uitgebroken. Zo’n situatie in de technologie moeten we voorkomen. Uiteraard kan nieuwe technologie ons leven, werken en wonen verder verrijken. Maar zijn er ook zaken die we niet willen? Architecten spelen bewust of onbewust een rol bij het maken van potentieel zeer ingrijpende keuzes.

Principes

Een paar jaar geleden hebben we samen met een aantal architecten principes opgesteld die gaan over de houding en werkwijze van architecten. Denk aan: pragmatisch, just-enough, just-in-time, coachend, het betrekken van stakeholders, oog voor organisatorische haalbaarheid en situationeel handelen. Deze principes zijn nog steeds van toepassing, maar niet meer toereikend. We hebben nu behoefte aan een nieuw houvast. Een houvast dat ons helpt om verantwoorde architecten te zijn: een ‘Ethisch manifest voor architecten’.

Wij willen samen een manifest opstellen

‘De architect neemt in zijn architectuur expliciet de waarden mee van alle direct en indirect betrokkenen, binnen en buiten de organisatie.’ Dat zou een onderdeel kunnen zijn van zo’n manifest. Wij pleiten ervoor dit manifest gezamenlijk op te stellen. Om samen het debat te voeren over wat verantwoord is. Uiteraard eindigt het debat niet bij het opstellen van een dergelijk manifest voor architecten. Het is een eerste stap.

Op de DYA-dag op 9 maart 2018 willen we een begin maken (voor informatie: https://www.sogeti.nl/events/dya-dag-2018).