Tien jaar slimme steden, wat worden we daar wijzer van?

Hans Teuben volgt als director smart cities and mobility bij Capgemini de ontwikkeling al jaren. Hij denkt dat het uitblijven van successen te maken heeft met versnippering. "In een inventarisatie die we in 2020 samen met de G40 uitvoerden, kwamen we op 440 verschillende projecten in de veertig gemeenten met een omvang van 100.000 inwoners of meer. Die ervaringen en resultaten werden onvoldoende gedeeld, iedereen deed z’n eigen projecten." Een kenniskloof tussen gemeenten aan de ene kant en techbedrijven aan de andere kant helpt de zaak ook niet vooruit, net zo min als hun uiteenlopende werkwijzen: gemeenten pakken veranderprocessen liefst met een waterval-methode aan, terwijl de techneuten graag agile ontwikkelen.

Projecten ‘herijken’

Het gevolg: de klad komt erin. Gemeente Dordrecht telt volgens dezelfde inventarisatie de meeste Smart City projecten van alle G40-gemeenten, maar niemand van de gemeente kan er iets over vertellen omdat de projecten momenteel worden ‘herijkt’, ze worden mogelijk stilgelegd. Gemeente Amersfoort ziet Smart City zelfs als een afgesloten hoofdstuk, blijkt uit een artikel in lokale media. In veel andere gemeenten is Smart City geruisloos van de raadsagenda en de gemeentebegroting verdwenen.

Toch denken de experts dat Smart City tot nu toe genoeg heeft opgeleverd om er toch mee door te gaan, maar dan op een andere manier. Door aan te sluiten bij concrete problemen van steden en regio’s, zoals klimaatverandering, bereikbaarheidsproblemen en woningtekort, en door burgers te betrekken, adviseert Mettina Veenstra, lector Smart Cities bij Hogeschool Saxion in Enschede. "We kunnen laagdrempelige technologische oplossingen bijvoorbeeld gebruiken om mensen te bereiken die niet naar inspraakavonden gaan en niet weten welke wethouder ze moeten mailen als er in hun woonplaats iets gebeurt waar ze het niet mee eens zijn. Bij een project in Deventer kregen bezoekers in een app vragen bij specifieke locaties, bijvoorbeeld om te registreren wat ze mooi vonden aan de binnenstad en wat niet. Dat is een nieuwe manier van data verzamelen, die past in een Smart City. Deelnemers stuurden foto’s van mooie oude pandjes en stokrozen in geveltuinen, maar ook van omgevallen fietsen en rommelige parkeerplaatsen. Een kans voor mensen om zich uit te spreken over hun eigen stad én waardevolle input voor de gemeente."

Elke lantaarnpaal een camera

Data verzamelen is de grote gemene deler van veel Smart City projecten. De Autoriteit Persoonsgegevens houdt dat nauwgezet in de gaten en stelde onlangs een serie aanbevelingen op voor Smart City toepassingen, met name voor projecten waarbij sensoren en camera’s worden ingezet. Gemeente Enschede kreeg onlangs zelfs een boete van zes ton omdat ze met wifitracking de bezoekersstromen in de binnenstad had gemeten. Hans Teuben: "In andere landen loopt dat heel anders. In Azië en het Midden-Oosten zie je dat Smart City projecten zich sneller ontwikkelen. Daar zit in de cultuur meer nadruk op het collectief, minder op het individu. Bovendien hebben mensen daar meer vertrouwen in de overheid."

Denk maar aan de uitzending van Reizen Waes in Dubai: de politieagenten rijden in supersnelle sportauto’s, maar ze hoeven nooit de achtervolging in te zetten. "Aan elke lantaarnpaal hangt een camera", zegt een trotse agent in het programma. "We zien precies waar een verdachte zich bevindt, we hoeven er niet achteraan te racen." Ondenkbaar in Europa, maar een trots prestigeproject in de Verenigde Arabische Emiraten.

Data voor digital twins

Laten we die bergen data uit Smart City koppelen aan maatschappelijke vraagstukken, stelt Hans Teuben voor. Bijvoorbeeld in digital twins. "Daar kun je virtueel verschillende beleidsopties uittesten. De komende jaren moeten 900.000 woningen worden gebouwd. Dat veroorzaakt veel emissies. Ook zoeken gemeentes ruimte voor klimaatmaatregelen. Tegelijkertijd willen we een leefbare en veilige stad, waarin alle voorzieningen binnen kwartier bereikbaar zijn. Dat kan niet tegelijkertijd. Door met de data in een digital twin verschillende opties uit te proberen, kunnen we voorspellingen doen over de impact van beleidsmaatregelen."
Hij stelt voor om met de digital twins scenario’s uit te werken en die niet alleen voor te leggen aan bestuurders, maar ook aan bewoners. "Zo zien zij ook de dilemma’s. Ze worden betrokken bij de besluitvorming."

Mettina Veenstra verwerkte openbare data en nieuwe data, verzameld op die innovatieve manier die ze beschreef, in een onderzoek naar de impact interventies op de bezoekersaantallen en de beleving van de binnenstad. "We konden bijvoorbeeld de invloed van een groot evenement op de drukte in de stad in kaart brengen met gegevens van parkeergarages in de stad, de drukte bij kruispunten en de doorstroming op wegen. Ook vroegen we mensen om een van onze gps-trackers met een like-button mee te nemen de stad in, zodat we konden zien hoe ze zich door de stad bewogen en welke plekken ze aantrekkelijk vonden. Beleidsmedewerkers gebruikten dashboards met die data om beleidsvragen mee te beantwoorden."

Minder flitsend

Kortom: na een onstuimige start komt Smart City langzamerhand in een andere levensfase. "Volwassenheid", zegt Dirk van Brederode. "Het gedachtegoed van Smart City is overgenomen in allerlei afdelingen van de gemeente. Dat gebeurt misschien niet meer onder de noemer ‘Smart City’, maar komt wel direct uit die beweging voort. We kijken minder naar vliegende auto’s en de Metaverse, maar naar gedegen datakoppelingen voor een digital twin en goede gesprekken over de ethiek daarvan. Misschien minder flitsend dan het eerst leek, maar volgens mij gaan we zo van wensdenken naar waarde voor inwoners."