Innovatie & Strategie
Politieke partijen ontberen visie op IT-revolutie
IT-sector vreest dat Nederland economische kansen zal missen
IT-sector vreest dat Nederland economische kansen zal missen
De politieke partijen hebben nog altijd te weinig aandacht voor digitalisering en de gevolgen daarvan voor de Nederlandse economie en samenleving. Dat blijkt uit hun verkiezingsprogramma's. Als er al op het onderwerp wordt ingegaan, blijft het vaak bij aanstippen en noemen van wat onderwerpen. Van doorwrochte plannen is slechts bij een enkeling - voornamelijk D66 - sprake.
Onder aanvoering van VNO-NCW en MKB Nederland werd in november het manifest Samen naar een Duurzame Digitale Samenleving aangeboden aan een groot aantal politieke partijen. Hierin wordt gepleit voor meer aandacht en investeringen in de digitalisering van de samenleving. Het manifest is inmiddels door ruim vijftig maatschappelijke organisaties ondertekend, zoals de KNAW, Energie Nederland, ECP, digicommissaris Bas Eenhoorn, de Nederlandse Vereniging van Banken, TNO, de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen en René Penning de Vries, boegbeeld TopTeam ICT-innovatie, de HBO-Raad en de MBO-Raad.
In het manifest benoemen de partijen vijf thema’s die op de agenda van het volgende kabinet zouden moeten staan. Deze vragen een inzet van zeker 600 miljoen euro per jaar:
1. Meer investeringen in opleidingen en de ontwikkeling van nieuwe kennis
2. Hoger welzijn dankzij digitalisering
3. Cybersecurity moet meer doordringen in de hele samenleving, voortdurende groei door een leven lang leren, privacyregels voor vertrouwde omgang met persoonlijke gegevens en het realiseren van verwachtingen van (Big & Open) Data
4. Innovatie bij voorlopers verder stimuleren
5. Een ministerieel Topteam Digitalisering
Deze vijf punten komen bij geen van de politieke partijen in hun geheel terug in de verkiezingsprogramma’s. Een onderwerp als robotisering en de effecten daarvan op de arbeidsmarkt, dat tijdens de bijeenkomst van de wereldleiders in Davos zeer hoog op de agenda stond, wordt hier en daar wat aangestipt, maar daar blijft het bij.
Betreurenswaardig
VNO-NCW, MKB-Nederland, Nederland ICT, DHPA (Ducht Hosting Providers Association) en DINL (Stichting Digitale Infrastructuur Nederland), zijn alle teleurgesteld over de zeer beperkte aandacht voor digitalisering bij de politieke partijen. “Betreurenswaardig”, stelt Michiel Steltman, directeur bij DINL. “Ze hebben niet door dat IT elk facet van de samenleving in beweging zet. Sommige partijen pakken het op, maar aan de andere kant zie je de paar goede IT-woordvoerders die er waren, uit de Kamer verdwijnen. En in de verkiezingsprogramma’s zie je niets terug van het feit dat technologie een enorme impact heeft op de arbeidsmarkt. Van de adviezen in het SER-rapport over robotisering en de arbeidsmarkt zie je niets terug.”
Steltman, die met DINL de spreekbuis is van meer dan 2500 bedrijven en organisaties die actief zijn in de sector digitale infrastructuursector, mist in de politiek en bij de overheid expertise om goede dialogen te voeren over IT-onderwerpen.
Ruud Alaerds, directeur van de DHPA, probeert middels het initiatief DINL aansluiting te krijgen bij de politieke partijen en de uitvoerende macht in Nederland. “Dat lukt onvoldoende. We voeren wel gesprekken maar er is daar gewoon niet genoeg know-how om tot afgewogen besluiten te komen.” David de Nood, secretaris bij VNO-NCW en MKB-Nederland, met onder meer digitalisering in zijn portefeuille, is ook niet onder de indruk van de IT- en digitaliseringsplannen in de verkiezingsprogramma’s. “Je ziet mondjesmaat wat terug, zo van: we moeten iets met technologie en zorg, maar een plan is er dan niet. Kees Verhoeven van D66 maakt wel een goede start, daar zou verder op voortgebouwd moeten worden.”
Topteam Digitalisering nodig
VNO-NCW en Nederland ICT vrezen dat Nederland door het tekort aan aandacht voor digitalisering “kansen op het economische en op het maatschappelijke vlak zal missen”, laat een woordvoerder van Nederland ICT weten. “Innovaties, robotisering en digitalisering hebben een grote impact op de arbeidsmarkt. We staan al jaren hoog op economische lijsten, maar we staan ook al enige tijd stil; terwijl andere landen ons inhalen. Het is van groot belang dat in de politiek meer nagedacht wordt over de impact van digitalisering op de langere termijn; waar staan we dan over 15 jaar?” Nederland ICT heeft een groot deel van de input voor het manifest over digitalisering geleverd dat aan alle politieke partijen is aangeboden. “Juist het punt dat wij als het belangrijkst zien, het Ministerieel Topteam Digitalisering, ontbreekt bij bijna alle partijen. Alleen D66 noemt iets vergelijkbaars.”
Ook VNO-NCW mist een topteam, juist omdat zo’n team ‘samenhang en leiderschap’ zou kunnen bieden, als alle relevante ministeries erin zijn vertegenwoordigd. “Alle ministeries die digitalisering moeten gaan waarmaken, moeten in het team aanwezig zijn. Gaat het over de zelfrijdende auto, dan moet Infrastructuur en Milieu erbij worden betrokken. Digitalisering van de zorg moet bij Volksgezondheid, Welzijn en Sport worden belegd, enzovoort”, zegt De Nood. Hij vermoedt dat het ontbreken van zo’n orgaan een oorzaak is voor de geringe belangstelling voor digitalisering. “Misschien is er juist zo weinig beleid omdat IT vrijwel overal effecten heeft. Daardoor is het politiek en ambtelijk erg versnipperd belegd en daardoor heeft niemand een goed integraal beeld van hoe groot onderwerp dit is. Dan ziet men de impact op het geheel van economie en samenleving niet. Dat is een kip-ei-situatie, die we moeten zien te doorbreken.” Een topteam zou dat mogelijk moeten maken.
Als de politieke partijen en straks de nieuwe regering zo weinig beleid blijft uitzetten op digitalisering, kan dat kwalijke gevolgen hebben. De Nood: “In een kabinetsperiode van vier jaar kun je heel veel doen als je je focust op digitalisering, juist door de snelle ontwikkelingen in de technologie. Maar die snelheid kan er ook toe leiden dat je heel snel wordt ingehaald als je er vier jaar lang niet genoeg aandacht aan geeft. We zitten nu midden in een digitale transitie. Eerder industriële revoluties hebben ons geleerd dat de landen die daar als koplopers in gegaan zijn, de leiders werden. Zitten we daar nu niet bij, dan lopen we het risico dat het land gedomineerd zal worden door de technologie van anderen; we zijn niet meer ‘in charge’. Er ligt voor Nederland een heel goed verdienmodel in digitalisering. Neem nu smart city’s; hebben we daar snel goede oplossingen voor, dan kunnen we die kennis en toepassingen heel goed uitventen aan andere landen waar ze dezelfde problemen hebben, zoals vergrijzing.”
Sector heeft zelf ook schuld
Dat er zo weinig aandacht is voor IT-onderwerpen wijten Steltman en Alaerds ook aan de sector zelf. Steltman: “Wij hebben te weinig van ons laten horen. Er is nooit over de digitale samenleving gesproken met de politiek. De Kamer is de volksvertegenwoordiging en is dus je buurman. De IT-sector moet het de politiek vertellen dat IT belangrijk is. Het is gewoon too little too late. Daarom is het nu wel belangrijk dat wij als sector met één stem praten. Dat we hierin samenwerken, over onze kleine verschilletjes heen stappen.” Alaerds: “We hadden bij de opzet van de verkiezingsprogramma’s meer in discussie willen gaan met de politieke partijen, maar dat is om zoveel redenen niet gelukt. Dat is een gemiste kans. Laat niet weg dat we nu een veel actievere rol gaan spelen.”
De Nood vindt dat er meer gelobbyd moet worden voor digitalisering. “Wij hebben ook dit jaar voor het eerst digitalisering als één van de acht lobbylijnen aangemerkt. Zo proberen we het groter te krijgen.” Toch vindt Steltman dat de branche wel iets heeft bereikt bij de politiek. “Er is veel aandacht voor cybersecurity en de regering erkent het belang van de digitale mainport. Het is niet hopeloos.”
Door digitalisering en robotisering kan de helft van de banen verdwijnen. Voor de wereldleiders die onlangs samen kwamen in Davos was dit een belangrijk punt van zorg. Het gros van de Nederlandse politieke partijen heeft er echter nog maar weinig over te melden en zeker niet over hoe dat opgevangen moet worden op termijn – al of niet in de vorm van een basisinkomen. D66 is er nog het meest expliciet in en pleit voor ‘experimenten met nieuwe vormen van werkverdeling’ als antwoord op de arbeidsmarkteffecten van de inzet van robots. De PvdA stipt de kwestie aan, maar houdt het verder bij de mededeling dat de ‘bestaanszekerheid verankerd’ moet worden. De ChristenUnie volstaat met de vaststelling dat er ook aandacht moet zijn voor de keerzijde van robotisering. PVV, 50Plus, Partij voor de Dieren, CDA, VNL, GroenLinks, SP en SGP besteden er totaal geen aandacht aan.
Informatica verplicht?
Het enorme dreigend tekort aan IT’ers in het algemeen en security-experts in het bijzonder lijkt een uitstekend argument om informatica als verplicht vak in te laten voeren op de scholen. Maar geen enkele politieke partij heeft dit idee opgevat. Het meest in de buurt daarvan komt Denk dat meldt dat ‘het onderwijs moet aansluiten op de snelle ontwikkelingen in de maatschappij’ en dat er meer aandacht moeten komen voor cybersecurity in het onderwijs om voldoende specialisten op te leiden.
Ik begeleid experts die artikelen schrijven voor AG Connect.
Telefoon: 020235 6415
E-mail: t.d.vrede@agconnect.nl
Ik ben het niet eens dat we een vakgebied tot Ministerie verheffen. Eigenlijk geloof ik helemaal niet opdelen van het besturen van het land in Ministeries. Ik snap wel waar het vandaan komt, span-of-control en historie. We kunnen beter themagericht een land besturen. De uitvoeringsorganisaties staan wat mij betreft los van de huidige ministeries, maar hebben een relatie met meer of mindere thema's. Dus per regeerperiode relevante thema's en die tijdens de formatie koppelen aan diverse uitvoeringsorganisaties. Zo kan het dus zijn dat wijzigingen bij een uitvoeringsorganisaties de ene keer door thema A en de andere keer door thema B wordt geraakt. Dan zijn we de structuurdiscussie van ICT als ministerie kwijt.
Wat ik wel belangrijk vindt en dat verteld dit artikel juist ook, wat de gevolgen zijn en de oplossingsrichtingen voor de verregaande robotisering, automatisering, globalisering, etc... op de samenleving. Die gaat veel verder dan een arbeidsmarktvraagstuk. Lijkt me een prima thema.
Ik voorzie dat de huidige politieke partijen twee dingen doen: het ontkennen van het probleem in meer of mindere mate en ontkennen van de werkelijke gevolgen. Waarom: omdat ze geen enkele oplossing hebben. De suggestie dat het probleem massale werkeloosheid gaat veroorzaken voor hele grote delen van de bevolking. De zichtbaarheid is lastig, omdat het probleem zich niet volgende week maandag zich in ene manifesteert: het is een sluipmoordenaar. Op het moment dat de politiek zich pas gaat realiseren dat er een echt probleem is, is het allang te laat. De enige "oplossing" die ik geregeld hoor is "dat de huidige banen worden vervangen door nieuwe banen", met als argument "dat dit altijd al zo is geweest". Dit noem ik geen oplossing, want het is gewoon "hopen dat die ook zo gaat gebeuren". Ik verwacht namelijk dat we nu zo ver gevorderd zijn met mechanisering, automatisering en robotisering, dat daadwerkelijk er voor hele takken van sport gewoon geen mensen meer nodig zijn. In de maakindustrie zal het ook afdalen naar mini en microrobotisering (zodat je mobieltje compleet door een robot in elkaar wordt gezet,en niet door kleine Chinese handjes in een smerige fabriek tegen nauwelijks een loon). In de financiële wereld worden bakken met mensen de laan uitgestuurd, omdat - mede onder druk van crisis die we hadden - deze functies echt zijn weg geautomatiseerd. Je ziet dit nu ook al bij grote administratieve uitvoeringsorganisaties bij gemeenten en rijk (belastingen en uitkeringen). Een politicus mag mij uitleggen welke functies dan terugkomen? Het is puur vervanging.
Waarom politici en andere fantasten geloven dat er wel andere banen terugkomen hebben nooit gekeken waarom die "andere banen" er bij zijn gekomen. Omdat we pas in de jaren 60 zijn begonnen met een zeer banale vorm van automatisering van administratieve processen, eigenlijk de mechanisatie van puur handwerk naar de hulp van een machine. De tweede industriële revolutie was al gaande, het lopende bandwerk was in die tijd in een hoogconjunctuur.
In de jaren 80 begonnen we in de administratieve sector steeds meer daadwerkelijk te automatiseren. Wat twee dingen betekende, er kwam een heel nieuwe grotere groep bij, de ICT-ers (nieuwe banen). In de maakindustrie werd de robotisering geïntroduceerd en werden lage lonen ontdekt. Dat is meer een soort verplaatsing van het probleem om goedkoper te willen produceren.
Nu zijn we in een tijd beland waarbij door verregaande integratie en volwassenheid van organisaties en ICT, dat gehele administratieve processen zonder tussenkomst van de mensen worden afgehandeld. Daar komt niets voor terug en nee echt niet allemaal extra ICT-ers (de vraag die er nu is, gaat over een misplaatst idee van welke ICT-ers nodig zijn). In de maakindustrie is de laatste slag bezig, om alle (dus ook fijnmechanica en electronica) maakindustrie compleet word gemechaniseerd en geautomatiseerd. De voormalige lage loonlanden beginnen door druk van de samenleving steeds meer minder aantrekkelijk te worden: er zijn geen echte "lage lonen landen"' meer en de kosten van transport meegerekend levert niets meer op. China vergrijst. Welke banen hiervoor terugkomen is mij een raadsel. Ik hoor Asher nog roepen "dan hebben allemaal monteurs nodig die al die robots gaan onderhouden en zo". Wat een compleet naïviteit en gebrek aan kennis: denkt Asher dat we per robot een monteur nodig hebben, denkt Asher dat middels A.I. de robots zichzelf gaan repareren. Misschien dat Asher de reden voor robotisering niet begreep: het is niet zo dat een fabrikant dit doet vanuit een soort innovatie drive, maar gewoon puur kosten. Als er voor elke robot een monteur nodig zou zijn dan beginnen ze er gewoon niet aan.
Als laatste hoor ik dan dat nieuwe takken van sport enorme banengroei gaat opleveren? Waar dat weer op gebaseerd is? Ook daar gelden dezelfde technologische mogelijkheden die voor bestaande bedrijfstakken gelden: zo snel mogelijk, zo goedkoop mogelijk de zaken op de rit krijgen. Conclusie: de hoeveelheid banen die er gaan bijkomen is een fractie van wat er verdwijnt.
Dan hoor ik wederom maar al te vaak dat al die ontslagen mensen de nieuwe schaarse ontstane banen gaan invullen. Uit welk ei komen die politici? De nieuwe ontstane banen vereisen een dermate hoog opleidingsniveau dat degene die ontslagen worden daar eenvoudig niet aan kunnen voldoen. De arbeidsmarkt wordt steeds meer het domein van zeer hoog opgeleide werknemers en strookt echt niet met de kennis en vaardigheden met het overgrote deel van de bevolking. Het idee dat mensen op MBO of HBO niveau allemaal twee mastertitels in de natuurkunde en informatica gaan halen, is niet alleen irreëel, maar ook aanmatigend. De politici in de Tweede Kamer zijn vaak uit de hand gelopen kunsthistorici en hordes die het vermaledijde rechten hebben gestudeerd. Dus roepen dat mensen die 35 jaar bij een bank hebben gewerkt op MBO of HBO niveau en vragen of zij zich "even" willen omscholen tot Ir in de natuurkunde of informatica? Daar zit het probleem van de arbeidsmarkt, en dat is daarmee een samenlevingsprobleem. De kapitalistische samenleving heeft nu het niveau bereikt van volledige mechanisatie en automatisering, waarbij steeds meer taken en productie ons als mens uit handen wordt genomen, waarbij grote groepen uit de samenleving buiten spel wordt gezet. Niet omdat ze dat willen, maar omdat er geen plek meer voor ze is.
Laten we hopen dat diezelfde technologie in combinatie met een beweging van onderop (wachten op de politiek is zinloos) enig soelaas kan bieden. Ik hoop dat verregaande technologische doorbraken de basisvoorzieningen tegen dermate lage kosten bieden, zodat er geen veel grotere problemen in onze nu al overspannen samenleving bestaan. In welk tempo een en ander gaat is toekomst. Dat weet ik ook niet.
((Sorry vergat mijn naam in te vullen: Jaap van Till ))
Kern-issue voor bedrijven en overheden zou moeten zijn de urgente "Digitale Transformatie": core-business, primaire processen zijn die al aangepast? Of is het al te laat en valt uw org buiten de ketens en gegevensstromen?
Mee eens. Het gaat echter niet alleen om het belang van de ICT sector, maar voor de hele samenleving die geheel afhankelijk is van ict systemen en ICT infrastructuren die overal in doorgedrongen zijn. Toch maar een kamerlid bij D'66 en een bij PvdA (die weggaat) die er iets van snappen. Andere kamerleden zeiden mij het niet erg boeiend te vinden. Ik schat dat de @piratenpartij tussen de 3 en 4 kamerleden zal krijgen. Stem op deze jonge digerati !! Zij weten tenminste waar ze over praten ?
VNO-NCW en Nederland ICT en AG zouden hun leden wellicht eens op het programma van de Piraten Partij Nederland kunnen wijzen. Dit programma voorstaat zelfs een ministerie van ICT, houdt zich bezig robotisering, security en privacy. https://programma.piratenpartij.nl/introductie