Ontslag? Ontwikkel snel strategisch gedrag

“Die opmerking heb ik in de jaren negentig van de vorige eeuw vaker gehoord. Gemaakt uit onkunde en de overtuiging dat de spreker zelf nooit hulp zou nodig hebben. Voor bijna alles bellen we iemand anders, van een loodgieter tot iemand die een reisverzekering voor je af kan sluiten. Maar beslissingen over je werk moet je alleen kunnen nemen. Zo niet, dan ben je sub. Vraag hem er nog maar eens naar als hij zelf op straat staat.”

Genee is er niet op uit loopbaanadviseurs aan meer werk te helpen. Hij wil mensen die hun baan verliezen erop wijzen dat ze zelf veel kunnen doen om loopbaanschade door ontslag op economische gronden te beperken. Genee: “We zien juist nu, de economische crisis is daar direct katalysator in, dat er heel wat wordt ‘afgeprutst’ in loopbaanland. Heel veel mensen zouden iets meer moeten weten van het kiezen van een loopbaan en het beperken van de schade bij ontslag. En dat betekent niet dat ze allemaal klant moeten worden bij een NOBOL-bureau.”

“Het zetten van loopbaanstappen in tijden van voorspoed gaat eigenlijk altijd vanzelf”, zegt Genee. “Je ontwikkelt je en je wordt voor andere posities geschikter. Je wordt gevraagd of je maakt promotie, een leverancier of een klant vraagt of je voor hem komt werken. Maar carrière maken in tegenspoed is iets anders. Dat heb je niet geoefend en het is je nooit verteld. Het zoeken van een goede baan is een vak op zich”, is Genees overtuiging. “Daar kan iedereen hulp bij gebruiken; twee weten meer dan één.”

“Ontslag op economische gronden, als gevolg van een slechte markt, een reorganisatie of door boventalligheid, komt voor de betrokken IT-professionals bijna altijd als een verrassing”, zegt Genee. “Hoe duidelijk de voortekenen ook zijn. Je hebt iets gehoord over ‘last in, first out’ en over ‘afspiegeling’. Misschien heb je gehoord dat je afdeling mag blijven omdat de baas ervandaan komt. Je hebt gehoord dat het kantoor in Nieuwegein dicht moet. Maar als je dan te horen krijgt dat jij wordt ontslagen, schrik je je dood. En moet je het thuis gaan vertellen.”

“Wat moet je doen als je ontslag krijgt? Wij zeggen: eerst een kop koffie, even rust. Geen paniek. Maar wel vrij snel gaan nadenken en in gang schieten, want tijdverlies werkt heel erg in je nadeel. Mensen gaan vaak in de laatste paar werkweken bij de pakken neerzitten of ervaren de periode zonder werk als een extra vakantie. In die eerste fase wordt nog relaxt omgegaan met de nieuwe situatie. De ik-red-het-wel-gedachte overheerst en men onderkent het ontslag nog niet. In de tweede fase wordt er keihard gewerkt om een nieuwe baan te vinden. Tientallen sollicitatiebrieven worden dan bijna in het wilde weg verstuurd. Maar bedenk dat elke afwijzing hard aankomt. In de derde fase is men gewend aan de nieuwe situatie en het bijbehorende salaris. Maar dan wordt het hoe langer hoe lastiger een goede baan te vinden.”

Het is volgens Genee van essentieel belang voor de loopbaan om al in de eerste fase zoveel mogelijk werk te verzetten. “Dat betekent niet als een kip zonder kop overal op reageren. Vermijd onnodige en voor de hand liggende afwijzingen. Ga strategisch te werk, kijk goed om je heen en maak gebruik van specialisten die vaak door de werkgever worden vergoed.”

“Plotseling vis je met veel meer mensen in een kleiner wordende vijver. Als de markt 25 procent krimpt en ze gooien er daarom 25 procent van de mensen uit, dan is het idioot te veronderstellen dat je bij een ander bedrijf in diezelfde markt wel aan de bak komt. De vijver is immers 25 procent kleiner geworden. Als je dan ook nog voldoet aan het gemiddelde profiel van iemand tussen de 35 en de 50, met veel vakopleidingen, dan kan het vinden van een nieuwe baan lastig zijn.”

“Praat erover met collega’s, maar niet als droeve lotgenoten. Praat met mensen in vergelijkbare omstandigheden die dit de afgelopen maanden ook is overkomen. Vraag wat ze hebben meegemaakt, wat viel bitter tegen, wat heeft wel gewerkt. Maak een plannetje met daarin de dingen die belangrijk voor je zijn. Wil je beslist niet verhuizen uit Rijswijk? Wil je de kinderen op dezelfde school houden of kun je in heel Nederland aan de slag? Bedenk je: kan ik hetzelfde wat ik deed ergens anders doen, of kan ik op dezelfde plek iets anders doen, wat ik wel kan, maar niet deed de afgelopen jaren? Kijk goed naar wat je vakkennis waard is en waar is het dat waard is. Oriënteer je in de markt. Woon dat internet uit. Daar staat van alles op.”

“Het gaat altijd over ‘Wie ben ik?’, ‘Wat kan ik?’ en ‘Wat wil ik?’. Die vragen moet je voor jezelf beantwoorden. De vraag ‘Wat wil ik?’ kan als een bedreiging voelen. Je weet het antwoord wel, maar je hebt er nog niet over nagedacht. Kom je er niet uit, dan kan een loopbaanbegeleider je met twintig vragen heel goed helpen die antwoorden te vinden. Biedt je werkgever de mogelijkheid tot loopbaanbegeleiding? Maak er gebruik van, woon ze uit. Ook als je er een deel van je ontslagvergoeding voor in moet leveren. Denk vooral niet dat je het zelf kunt, want je hebt het waarschijnlijk nog nooit gedaan. Bijna iedereen overkomt het voor de eerste keer. Ga met mensen praten, maar vraag nooit om een baan. Ga praten over het IT-vak of de uitdagingen waar een organisatie voor staat. Laat een goede indruk achter. Vraag daarna om contacten die je verder kunnen helpen op je zoektocht. Ga ook met klanten praten waar je met plezier hebt gewerkt. Maak meteen duidelijk dat je niet om een baan komt schooien: ‘Mag ik komen praten over de ontwikkelingen in jullie bedrijf? Hoe zien jullie de economie voor jullie winkel de komende jaren?’ Als ze zeggen de hele afdeling gaat hier dicht, dan weet je dat. Als ze zeggen we kijken het nog een halfjaartje aan, maar je staat op ons lijstje, dan weet je het ook. Alles zit daar tussenin, maar ga erover praten.”

“Praat met bedrijven in de buurt. ‘Hebt u een halfuur voor me? Ik heb dit en dit gedaan, ik zou het leuk vinden om kennis te maken.’ Speel open kaart in die gesprekken: ‘Ik zit twintig jaar in het vak. Ik heb de afgelopen jaren dit en dat gedaan, dit zijn mijn interesse en motivatie om in dit vak te zitten. Mijn baas gaat hier niet mee verder, is gestopt met iets, en ik ga nu verder puzzelen. Mag ik bij u komen praten? Ik weet dat in uw branche dit en dat speelt. Ik heb voor uw soort bedrijven gewerkt, ben benieuwd hoe dat bij u gaat.’ Als je het goed doet, laat je een redelijk goede indruk achter.

“Praat ook met mensen die verstand hebben van het loopbaanvak, ook bij het UWV. Als je ontslagdatum bekend is, moet je je toch melden bij het UWV. Ga daar vragen wat ze voor je kunnen betekenen. Vraag gewoon, dit is wat ik wil, kunnen jullie me daarbij helpen? Verwacht geen wonderen van databanken met 1400 vacatures. Ga niet zitten mokken, want daar wordt je minder fris van. Een fris verhaal zal je gesprekspartner voor je winnen. Als je blaakt van zelfvertrouwen en denkt dat je het zelf op kunt knappen, toets of dat zelfvertrouwen terecht is. Als je merkt dat hetgeen je doet of probeert niet werkt, stop ermee. Blijf niet prutsen, gooi het over een andere boeg. Zorg dat je er niet chagrijnig van wordt.”

“Een slechte loopbaankeuze onder druk kan grote gevolgen hebben voor het vervolg van je carrière. Beperk de schade door niet te diep te zakken. Wie nu tussen de 40 en 45 jaar is, krijgt nog zeker drie of vier banen voordat hij 65 of 67 is. De baan die nu komt, heeft erg veel invloed op de banen die daarna komen. Het is een nieuw startpunt. Als je niet oplet, of in paniek iets aanpakt, dan kan je het nog lang bezuren.”

• Ontslag? Kop koffie, geen paniek.
• Wacht niet te lang, schiet in gang.
• Weet waar je staat.
• Maak een plan.
• Schakel hulp in.
• Werkt je aanpak niet? Stop ermee.
• Probeer achtergrond van vacature te achterhalen.
• Wees niet zielig, vraag niet om baan.