Onderzoek: tekort aan IT’ers raakt Nederlandse overheid hard

Maatschappelijke ontwrichting

Hoogleraar Arbeidsmarkt Ton Wilthagen van Tilburg University waarschuwt voor een verminderde dienstverlening in de toekomst. Signalen daarvan zijn volgens hem nu al zichtbaar. Hij wijst op onder meer de zorgtoeslagaffaire, niet functionerende IT bij UWV en de Belastingdienst. “Wanneer IT niet goed werkt ontstaat er maatschappelijke ontwrichting, onzekerheid en rechtsongelijkheid. De IT van de overheid vervult een cruciale rol. Wanneer dit niet werkt ondermijn je rechtsorde en rechtszekerheid voor burgers. Dat is geen kleinigheid.”

Overheden merken allerlei soorten hinder van de tekorten aan IT-personeel. Een veelgenoemde is dat tarieven van ingehuurde partijen door de grote vraag flink gestegen zijn, net als de salariseisen van nieuwe IT’ers. Provincie Noord-Brabant ziet dat ook IT-toeleveranciers moeite hebben met personeel vinden. De gestegen kosten leiden er vaak toe dat IT-projecten stil komen te liggen of in zijn geheel niet door kunnen gaan. Onder meer Rijkswaterstaat is één van de grotere uitvoeringsorganisaties die dit ondervindt, net als de Belastingdienst.Een zorgwekkend gegeven uit het onderzoek is dat de Belastingdienst, die al wordt geteisterd met veel mislukte IT-projecten, de komende jaren een uitstroom verwacht van maar liefst 800 tot 1000 medewerkers.

Prioriteren noodzaak

Er wordt inmiddels flink geprioriteerd. “Dit gebeurt aan de hand van een continue afstemming”, aldus een woordvoerder, die vooral het aandeel van ervaren IT’ers ziet achterblijven. “De vraag van de organisatie is alle jaren groter dan het begrensde aanbod. Met portfoliomanagement vindt besluitvorming over prioritering plaats.” IT-projecten lopen daarbij vertraging op. De Belastingdienst probeer dat op te lossen door externe partijen in te huren, om zo alsnog aan genoeg IT’ers te komen. Maar deze zijn duurder dan de eigen werknemers, die in de organisatie al snel tegen grenzen aanlopen. “Dat is met name bij de senior-rollen in IT merkbaar. Zij zouden meer willen verdienen dan de salarisschaal die de organisatie nu biedt. Ook meer inhuur met hogere tarieven dan eigen medewerkers maakt IT duurder.”

Defensie voorziet problemen

Ook bij Defensie laat het tekort zich voelen. Bij de organisatie geldt dat prioriteren noodzakelijk is. Defensie wil ten alle tijden zekerheid kunnen bieden voor de strategisch meest relevante projecten. “De IT-capaciteit is hierbij een van de beperkende issues”, aldus een woordvoerder. Defensie ondervindt financiële gevolgen doordat de inzet van IT-personeel duurder wordt. “Maar een groter probleem is de schaarste van personeel, waardoor projecten vertragen of uitlopen, hetgeen dan ook weer extra kosten met zich kan meebrengen”, schrijft een woordvoerder. Bij NVWA heeft men zich erbij neergelegd dat de vraag altijd het aanbod aan IT’ers zal overtreffen. “Er moet per definitie geprioriteerd worden vanwege het absorptievermogen van de organisatie. Daarnaast zal de vraag het aanbod altijd overtreffen, de schaarste en eventueel tekort aan IT’ers zal dus meer zorgen voor extra prioritering. De NVWA compenseert het tekort door extra inhuur.”

Gebrek aan kennis

Het tekort aan IT’ers zorgt er volgens Van Dijk voor dat de overheid nog verder vastloopt met onder meer bestaande grootschalige en complexe IT-projecten. “Den Haag heeft de afgelopen jaren te maken met een reeks aan mislukkingen op IT-gebied. Dat heeft te maken met een gebrek aan kennis over IT, het aanbesteden van IT-projecten en een zelfoverschatting als het gaat om uitvoerende IT-capaciteit. Er zijn in de afgelopen jaren te veel majeure IT-projecten opgetuigd, die in één klap veel problemen moeten oplossen. Aan het einde van de rit valt het vaak tegen wat er wordt opgeleverd en hoe snel.”

De overheid zit volgens de Groninger hoogleraar inmiddels in een positie waaruit het nog lastig uit kan komen. Vanwege het tekort worden veel IT’ers ingehuurd. Die zijn in de regel duurder. “Dat kost een organisatie nóg meer geld en het geeft ook scheve gezichten. De IT’ers bij de overheid zien ook dat externe collega’s vaak nog iets meer verdienen. Dus kiezen zijn uiteindelijk zelf ook voor zo’n rol.”

Politieke uitdaging

Volgens Wilthagen is de huidige IT-arbeidsmarkt ‘de achilleshiel van de samenleving. “En dat kan zorgen voor allerlei ontwrichting waaronder het functioneren van de overheid.” Wilthagen ziet een politieke uitdaging rondom de tekorten aan IT’ers. “Het is wat mij betreft een politieke kwestie nu. De kwetsbaarheid die nu ontstaat bij organisaties is zorgwekkend. We moeten voorkomen dat de betrouwbaarheid van de overheid komt te lijden onder het tekort aan IT’ers. Daarvan zijn de eerste signalen immers al zichtbaar. Het tekort aan IT’ers bij de overheid heeft inmiddels een heel hoog aandeel bij de gebeurtenissen in het nieuws. Er is actie nodig.”