‘Investeer op korte termijn in AI-studies’

Bij enkele onderwijsinstellingen is sprake van een verdubbeling ten opzichte van het huidige studiejaar. Ook aanverwante studies als data science en business analytics zitten enorm in de lift, al moet daarbij wel worden opgemerkt dat het nog niet gaat om definitieve aanmeldcijfers – studenten kunnen nog tot 1 oktober switchen of zich weer afmelden. Maar het ziet er wel naar uit dat de universiteiten straks overvolle collegezalen hebben bij eerder genoemde studies. Bijna alle universiteiten kunnen de groei niet aan, bleek eerder uit een rondgang door de NOS en zij hebben aangekondigd een rem te zetten op het aantal toelatingen met een numerus fixus of overwegen dit nog.

Ook voor de studie Informatica geldt een sterke toename van het aantal aanmeldingen. Zo verwacht de TU Delft in september 850 eerstejaars studenten voor de bachelor-opleiding computer science. Dit studiejaar waren dat er 440, in 2016 nog maar 281. Een woordvoerder van de TU Delft laat weten voor de komende jaren maatregelen te overwegen om de groei te beheersen. Vooral het aantal beschikbare docenten zorgt voor capaciteitsproblemen. "De rek is er wel zo'n beetje uit", liet opleidingsdirecteur Informatica Jeroen Fokker van de Universiteit Utrecht weten aan de NOS. "We zijn van plan te gaan selecteren. In het eerste jaar kun je nog een grotere collegezaal gebruiken. Maar verderop in de studie is er steeds vaker individuele begeleiding nodig. Het aantal docenten groeit niet hard genoeg mee met de studenten."

Hopen dat ze niet allemaal komen

Aan de UvA is om die reden bij de master kunstmatige intelligentie de grootte van werkgroepen opgeschroefd van 15 naar 30 à 40 deelnemers, om alle studenten te kunnen blijven ondersteunen. Sinds 2012 is het aantal studenten verdrievoudigd, terwijl de staf niet groter werd. Voor de gezamenlijke masteropleiding Kunstmatige Intelligentie van de UvA en VU hebben zich 700 studenten aangemeld, terwijl de universiteiten er maar 180 schijnen aan te kunnen. Zo’n 250 studenten kregen een plaats aangeboden, maar eigenlijk hopen de universiteiten dat ze over een paar weken niet allemaal op de stoep staan en dat een deel toch wat anders gaat doen.

De capaciteitsproblemen spelen juist nu beleidsmakers en wetenschappers zich grote zorgen maken over de achterstand van de EU ten opzichte van de VS en China. In de VS investeren IT-bedrijven tientallen miljarden in AI en wordt op Europees AI-talent geaasd met aantrekkelijke onderzoeksprogramma's. En China wil in 2030 AI-wereldleider zijn. Van den Herik: “Nederland dreigt een grote achterstand op te lopen op AI-gebied ten opzichte van andere landen. Met name de VS en Engeland waren eerder doordrongen van het belang van AI en China – dat veel later aanhaakte – heeft juist een enorme inhaalslag gemaakt.” De door veel universiteiten aangekondigde stop op het aannemen van nieuwe studenten vindt hij daarom geen goede ontwikkeling. “Nederland moet op korte termijn juist investeren in AI en dus ook in multidisciplinaire AI-opleidingen. Het uitbreiden van AI-oplossingen is nodig voor het handhaven van onze maatschappelijke en economische positie.”

De Cyber Security Raad (CSR), een adviesorgaan van het kabinet, noemde een studentenstop eerder al een ongewenste en zorgelijke ontwikkeling. “We hebben die kennis ontzettend hard nodig, dat is een randvoorwaarde om een veilige digitale economie te hebben”, reageerde Ineke Dezentjé Hamming van de raad in het NOS Radio 1 Journaal. “Er is een enorm tekort aan opgeleide jongeren in deze richtingen en dan gooien de universiteiten de deuren dicht. Dat kan natuurlijk niet waar zijn.”

Vlucht naar het buitenland

De CSR heeft het ministerie van Onderwijs dan ook in een brandbrief opgeroepen op korte termijn noodfinanciering ter beschikking te stellen aan de universiteiten die de studie Kunstmatige Intelligentie en aanverwante opleidingen aanbieden, zodat zij de capaciteit kunnen uitbreiden, zodat in september 2019 alle potentiële studenten voor de bewuste studies ook daadwerkelijk kunnen worden toegelaten. Het gevaar bestaat anders dat talent naar het buitenland vertrekt of voor een andere studie kiest. Duitsland is nu al in trek bij Nederlandse studenten omdat daar enorm veel wordt geïnvesteerd in cyberveiligheid. Eerder al riepen werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB Nederland op tot een nationaal actieplan vanwege het tekort aan gekwalificeerde docenten kunstmatige intelligentie en de stijgende onderwijsvraag.

Half miljard nodig

Dezentjé denkt dat al snel een half miljard euro extra nodig is. Van den Herik is blij met de oproep, maar denkt wel dat het slechts een druppel op de gloeiende plaat is. “CLAIRE – een groot Europees AI-onderzoeksproject onder leiding van Holger Hoos – heeft de EU onlangs om een investering van 20 miljard euro gevraagd. Onderzoek en onderwijs dienen nauw op elkaar aan te sluiten. De half miljard van de Nederlandse regering zal daar met zorg aan toegevoegd dienen te worden. Niets doen is geen optie!”

Je kunt de wereld niet overlaten aan informatici alleen

Van den Herik denkt dat er voor die 0,5 miljard euro ongeveer 10.000 extra vacatures ontstaan. “Ik ga er dan vanuit dat die experts ongeveer een ton per jaar verdienen en voor iets meer dan 5 jaar aan de slag gaan.” Dat kunnen volgens hem nooit allemaal ICT-professionals zijn. “Die zijn er simpelweg niet, gezien de krapte op de arbeidsmarkt. Ik denk dat we al blij mogen zijn als het voor een kwart om informatici gaat. Zo’n 2.500 extra informatici is al heel wat. Maar onze invalshoek is multidisciplinaire AI en dat betekent dat de overige 7.500 mensen uit andere disciplines moeten komen. Ik denk dan aan filosofen, economen, juristen, taalkundigen, bestuurskundigen en niet te vergeten ethici. Dat is ook goed, want je kunt de wereld niet overlaten aan informatici alleen.” Overigens kan hier ook gedacht worden hbo-opleidingen in Nederland bij te betrekken. "Daar wordt de pool groter van en zeker ook productiever."

De Cyber Security Raad (CSR) ziet het belang van een multidisciplinaire aanpak eveneens en heeft de minister van Onderwijs geadviseerd om een multidisciplinair team samen te stellen dat de universiteiten actief ondersteunt bij het snel vinden van gekwalificeerd personeel en de benodigde middelen. Dezentjé, die ook voorzitter is van de ondernemersorganisatie voor de technologische industrie FME, zegt dat technologiebedrijven mensen kunnen vrijmaken om parttime te gaan doceren op de universiteit. Van den Herik vindt dit een uitstekend plan. "Ik zie graag dat het bedrijfsleven zich er tegenaan bemoeit, zowel met geld als met expertise."

Veel vraag naar AI-expertise

AI-gerelateerde banen nemen een vlucht in ons land: sinds 2016 is in Nederland het aantal AI-gerelateerde vacatures op carrièresite Indeed met 207 procent gestegen. De interesse van werkzoekenden, dat wil zeggen het aantal clicks op die vacatures, is in dezelfde periode met 261 procent gestegen. Toch zijn er nog altijd meer openstaande vacatures dan werkzoekenden en ook de komende jaren zal de vraag naar geschikte specialisten verder toenemen, verwacht Indeed. Van den Herik: “AI is populair, omdat het ervoor zorgt dat computers ingewikkelde zaken slim kunnen uitvoeren. De regering en bedrijven willen graag zulke computers hebben, liefst heel veel. Dus de vraag zal enorm toe gaan nemen.”

Dat er een tekort is aan AI-docenten in Nederland komt volgens van den Herik omdat het belang van AI door veel buitenstaanders te laat is ingezien. “Daarnaast staan AI-onderzoekers nog slechts aan het begin van het ontwerpen van autonome AI-docenten – lees robots.” Volgens hem duurt het nog tot ongeveer 2040 voordat dat het geval is. “We moeten dus nog een periode van ruim 20 jaar zien te overbruggen. Het huidige probleem is een typisch voorbeeld van een probleem dat zichzelf in de staart bijt.”

De komende twintig jaar is een multidisciplinaire AI-ontwikkeling volgens van den Herik ‘het grote goed’. “Ethiek speelt daarin de hoofdrol en techniek moet gemanaged worden door mensen. Daarnaast moet educatie hand in hand gaan met onderzoek.”

Nederland moet volgens hem niet alleen snel wakker worden, maar ook goed kijken hoe het na 2040 verwacht verder te kunnen gaan.