Na vier ‘developer previews’ sinds maart presenteerde Microsoft op 21 september de eerste openbare bètaversie van Internet Explorer 9. Belangrijkste kenmerken: een nieuwe, sobere gebruikersinterface en de omarming van een groot aantal webstandaarden. De eerste reacties op de inspanningen van Microsoft zijn overwegend positief.

Met de komst van IE9 lijkt Microsoft in één klap zijn groeiende achterstand op concurrerende browsers goed te maken. Ooit was Internet Explorer de browser die de hegemonie van Netscape doorbrak en tot het meest gebruikte webprogramma uitgroeide. Maar de laatste jaren werden de slijtagesporen steeds zichtbaarder.

Naast de omstreden voorkeur voor bedrijfseigen technologie was ook het trage ontwikkelingstempo debet aan de teloorgang van Internet Explorer. Microsoft liet jaren voorbijgaan tussen de opeenvolgende versies van IE, terwijl vooral Mozilla (Firefox) en Google (Chrome) maar ook Apple (Safari) hun browsers in hoog tempo actualiseerden. Microsoft beperkte zich tussen 2001 en 2006 voornamelijk tot security updates.

In het bijzonder IE6 geldt inmiddels als een technisch achterhaald, onveilig, traag en van erkende standaarden afwijkend product. Microsoft is overigens de eerste om dat te erkennen en gebruikers te adviseren op een modernere browser over te stappen. Versie 7, voltooid in oktober 2006, bracht een bescheiden verbetering. Met het in maart 2009 uitgebrachte IE8 conformeerde Microsoft zich al wat meer aan webstandaarden. Versie 9 zet die lijn in versterkte mate voort.

Internet Explorer 9 betekent dan ook een grote sprong voorwaarts. De bèta-versie laat zien dat Microsoft nu een groot aantal standaarden ondersteunt. HTML5 voor audio en video is daarvan de belangrijkste, maar ook andere recente technologische ontwikkelingen worden ondersteund. Te denken valt aan SVG (Scalable Vector Graphics), grote gedeelten van Cascading Style Sheets versie 3 (CCS3), Canvas voor bitmapafbeeldingen, WOFF voor webfonts en EMAScript 5.

Microsoft claimt dat zijn nieuwe browser de eerste is die een beroep doet op de grafische processor om de uitvoering van HTML5 meer vaart te geven. Zoveel mogelijk grafisch rekenwerk wordt van de CPU naar de GPU overgeheveld. Daarmee zou 90 procent van de rekenkracht van een pc, die browsers tot dusver onbenut lieten, plotsklaps beschikbaar komen voor het weergeven van webpagina’s. IE9 bevat ook een nieuwe JavaScript-engine met de naam Chakra. Deze profiteert van multicoreprocessors om de uitvoering van scripts drastisch te versnellen en kan script in de achtergrond compileren.

Eerste tests van vakbladen als Computerworld en IT-websites als Ars Technica met IE9 en de SunSpider Java­Script-benchmark bevestigen de geclaimde prestatiewinst, zeker vergeleken met IE8. Dat neemt niet weg dat Chrome 6, Opera 10.6 en Safari 5 nog steeds iets sneller zijn, maar Firefox 4 is door IE9 geklopt.

De ontwikkelaars van IE9 stond voor ogen dat een website er zoveel mogelijk als een lokaal draaiende pc-applicatie uit moet zien. De website en zijn inhoud, niet de browser, staat in die filosofie centraal. Daarom is veel aandacht besteed aan de integratie van de browser met het besturingssysteem. Met Windows welteverstaan, want IE9 ondersteunt geen andere platforms dan Microsofts eigen besturingssysteem.

In navolging van Google Chrome en Firefox 4 Beta is de gebruikersinterface van IE9 buitengewoon sober, om niet te zeggen spartaans, vormgegeven. Menu- en knoppenbalken ontbreken. Alle overbodig geachte knoppen waar IE7 en IE8 vol mee zaten, zijn gesneuveld. De taakbalk bevat nog maar drie kleine pictogrammen die respectievelijk toegang geven tot de homepagina, favorieten en tools zoals instellingen, afdrukken, beveiliging en plug-ins. Een geraffineerd trekje is dat de voor- en achteruitknoppen de kleur van de bezochte website overnemen om minder op te vallen. Zelfs de naam van de browser is uit de menubalk gesloopt. Wel is standaard een invoervenster van Microsofts eigen zoekmachine Bing aanwezig, maar dat kan naar wens worden verwijderd.

IE9 vergroot het gebruiksgemak onder meer door op ieder nieuw tabblad alvast miniaturen te tonen van de websites die de gebruiker de laatste tijd vaak heeft bezocht. In Windows 7 heeft IE9 nog een extraatje in petto dat in Vista ontbreekt: het is mogelijk het pictogram van een website als een soort bookmark op de taakbalk ‘vast te zetten’. Door deze icoon aan te klikken, start IE9 direct op en opent de gemarkeerde site.

Ook op het punt van beveiliging is vooruitgang geboekt. IE8 had al het SmartScreen-filter dat websurfers tegen malware en phishing moet beschermen. In IE9 komt daar een filter bij dat de gebruiker ervan weerhoudt dubieuze bestanden te downloaden, op basis van de reputatie van de site waar de software wordt aangeboden. In andere browsers is zo’n voorziening een optie die bijvoorbeeld door IT-beveiligers als McAfee wordt aangeboden.

Opmerkelijk is dat Microsoft de potentiële doelgroep voor Internet Explorer 9 bij voorbaat aanzienlijk heeft ingeperkt. De nieuwe browser komt namelijk alleen beschikbaar voor Windows Vista en Windows 7. Sterker nog, wie de definitieve versie van IE9 wil installeren, zal vooraf Service Pack 1 voor Windows 7 moeten installeren. SP1 komt waarschijnlijk beschikbaar rond de tijd dat naar verwachting ook IE9 uitkomt, omstreeks april 2011. Microsoft houdt dan weer zijn jaarlijkse MIX-conferentie voor webontwikkelaars en -ontwerpers.

Door de SP1-restrictie komen in eerste instantie nog minder Windows-gebruikers voor IE9 in aanmerking, want zeker in het bedrijfsleven is het gangbaar om een servicepack eerst uitvoerig te testen in de eigen omgeving. Het is onduidelijk waarom Microsoft SP1 verplicht stelt, omdat het bedrijf heeft gezegd dat het servicepack geen nieuwe functionaliteit bevat maar alleen de optelsom is van alle eerder verschenen updates.

De nog altijd omvangrijke installed base van Windows XP – circa 60 procent van alle internet-pc’s in de wereld, schat onderzoeksbureau Net Applications – staat dus in de kou. Microsoft gokt er kennelijk op dat met name het bedrijfsleven zich niet veel langer aan XP kan vastklampen en de komende paar jaar massaal naar Windows 7 migreert.

De bètaversie van IE9 kan niet parallel aan een bestaande versie van Internet Explorer worden geïnstalleerd. Het is wel mogelijk de installatie weer terug te draaien. Microsoft adviseert degenen die toch twee varianten van IE op dezelfde pc willen installeren, hun toevlucht te nemen tot virtualisatie, bijvoorbeeld met Microsoft Enterprise Desktop Virtualization.

Toch is er nog een andere optie. Microsoft geeft er niet veel ruchtbaarheid aan, maar samen met de bètaversie is ook een vijfde versie van de Platform Review van IE9 verschenen. Hiermee is het “voor evaluatie en testdoeleinden” wel mogelijk te schakelen tussen versie 9 en een oudere versie.