Voor de SP, dat in Arda Gerkens toch een prominent woordvoerder in ICT had, was dat een bewuste keus. “We hebben bewust gekozen voor een beknopt verkiezingsprogramma. Daarbij gingen we ervan uit dat weinig mensen het lezen. Wel hebben we onze standpunten op de website gezet”, aldus Gerkens.

Pierre Heijnen van de PvdA laat weten dat verkiezingsprogramma’s “allemaal in haast zijn gemaakt en uiteindelijk vooral over doelen gaan en veel minder over middelen zoals ICT.” Brigitte van der Burg van de VVD: “Verkiezingsprogramma’s zijn wat algemeen, maar dat betekent zeker niet dat ICT minder belangrijk wordt.” Eva Jobse, nummer twee op de Piratenlijst, gelooft dat het komt doordat “ICT een te abstract begrip is voor velen. Als ICT-oplossingen al in het nieuws komen, dan is het vooral de negatieve kant, zoals de falende OV-chipkaart of het gevreesde rekeningrijden. Verder dan dat gaat ICT ook niet voor de gemiddelde burger, en dus is het niet interessant om het als een centraal punt te gebruiken in een partijprogramma.”

Een aantal ICT-woordvoerders verdwijnt na de verkiezingen. Zo moet de SP het voortaan doen zonder Gerkens, en verdwijnt Kees Vendrik bij GroenLinks, Rendert Algra van het CDA vertrekt en Anja Timmer van de PvdA is op een onverkiesbare plek gezet, evenals Raymond Knops van het CDA. Daarmee verdwijnt veel van de toch al schaarse deskundigheid op het gebied van ICT uit de Kamer.

ICT-woordvoerders Van der Burg en Heijnen zien het niet als een probleem. Gerkens (SP) baart het wel enige zorgen. Zij put veel hoop uit jaarlijkse rapportages over ICT bij de overheid die transparantie moeten bieden. “Rapportages worden over het algemeen goed gelezen en de griffiers van de werkgroep verdwijnen niet met de verkiezingen.” Jobse maakt zich er serieus zorgen over. “Ik vrees dat de beleidsmakers zich nog meer laten leiden door mooie verkooppraatjes. De beleidsmakers beschikken zelf over onvoldoende kennis. Dit heeft als gevolg dat zij de consequenties van hun beleid niet inzien, uitvoerders met onwerkbare specificaties worden geconfronteerd en er niet tijdig bijgestuurd wordt.”

De Kamerleden zijn welhaast unaniem in hun oordeel over het probleem op ICT-gebied dat de nieuwe regering straks als eerste moet aanpakken. Gerkens: “Er is geen ICT-visie bij de overheid, geen beleid, geen e-government. Het kabinet zou moeten bepalen: wat willen we met ICT, hoe gaan we dat managen en op welk departement komt de verantwoording te liggen.” “De beperkte coördinatie is een groot probleem”, zegt ook Van der Burg. Dat de diverse departementen geheel zelfstandig hun ICT-beleid kunnen bepalen, is alle drie een doorn in het oog. Heijnen pleit voor een bewindspersoon die belast wordt met dienstverlening en ICT. “De huidige verdeling tussen EZ en BZK moet verdwijnen. De verantwoordelijkheid voor de bedrijfsvoering van het Rijk moet in één hand komen, zowel ambtelijk als bestuurlijk.” Van der Burg ziet veel in een vergelijkbare aanpak als bij de vermindering van de regeldruk. “Toen hebben we een sterke minister in de ministerraad aangewezen, die in staat was dingen tegen te houden en dat in combinatie met een coördinerende groep waarvan de leden deels op departementen werkten en zich deels met de regeldruk bezighielden.”

Met het ICT~Manifest van ICT~Office, waarin wordt gesteld dat ICT een bijdrage kan leveren aan het oplossen van maatschappelijke problemen zoals de alsmaar duurder wordende zorg, de vergrijzing en de files, is iedereen het eens. Daarbij is het wel zaak dat het goed wordt ingezet, dus niet te ambitieus, zegt Gerkens. “Ik ga nu iets zeggen dat je niet verwacht van de SP: we moeten zien dat we kennis uit de markt bij de overheid krijgen, wel op een onafhankelijke manier. Daarmee kunnen we dan eens goede ICT-projecten krijgen in plaats van al die rampzalige!” Van den Burg ziet hier ook een taak voor de sector. “Het opdrachtgeverschap bij de overheid moet sterker. Maar de partijen aan de andere kant moeten ook veel betere afspraken maken en vastleggen.”

Oud-staatssecretaris Frank Heemskerk verbaasd over gebrek aan aandacht

Frank Heemskerk, oud-staatssecretaris voor Economische Zaken, ergert zich aan een besluit van zijn oude departement om open-sourcesoftware niet langer als prioriteit te beschouwen. “Kijk, de PvdA is nog maar net het kabinet uit en ze gaan weer hun eigen gang.” Onder zijn bewind was juist een richtlijn tot stand gekomen dat de overheid prioriteit zou geven aan open-sourcesoftware. “En daar mochten ze niet zomaar van afwijken.”

Hij verbaast zich over de minimale aandacht die veel partijen in hun verkiezingsprogramma’s hebben voor ICT. “Het is een erg belangrijk onderwerp. De PvdA heeft een redelijke pagina eraan gewijd. Daarin wordt het belang benadrukt van open-sourcesoftware, open standaarden, open data en privacy en de rol van ICT bij bezuinigingen.”

Een nieuwe regering moet volgens hem “zeer zeker doorgaan met de digivaardig- en digibewust-acties. Een grotere tweedeling moet worden voorkomen, want je verliest dan talent en kansen en geld. Nederland verliest dan zijn voorsprong als toegangspoort voor Europa. We hebben hier de Internet Exchange, doen het goed in onderzoek. Bedrijven uit zeg India die Europa in willen, doen dat nu vaak vanuit Amsterdam. Dat ben je dan kwijt.”

Hij staat vierkant achter het ICT~Manifest van ICT~Office, ook wel bekend als de Verklaring van Amsterdam. “Ik heb er zelf hard aan getrokken; ik zie dat je ICT nodig hebt om de productiviteit in de zorg en de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Ook kan het energieverbruik ermee efficiënter worden. Ja, nu is het zelf nog een energieslurper, maar met ICT kan op dat gebied ook veel verbeterd worden.”

 

Weinig ICT op het program

Big Brother

Privacy en IT staan op gespannen voet. Deze problematiek krijgt veel aandacht in de partijprogramma’s – met uitzondering van die van de CU, PVV, SGP en TON, die überhaupt nauwelijks aandacht over hebben voor ICT. Het meest uitgebreid en specifiek is de aandacht ervoor van de Piratenpartij, die zich dan ook geformeerd heeft rond de thema’s die de informatiesamenleving op de agenda heeft gezet. Maar ook de andere partijen laten zich op dit punt niet onbetuigd.

Zo is er behoorlijk wat steun voor – in D66-terminologie – ‘privacy impact analysis’ bij informatiseringsprojecten. ‘Privacy by design’ zou uitgangspunt moeten zijn. Ook GroenLinks, VVD en de Piratenpartij noemen dat, in andere bewoordingen.

D66 en de Piratenpartij willen een verbod op het koppelen van dossiers met persoonsgegevens zonder toestemming, en met GroenLinks pleit D66 voor een meldplicht bij datalekken. D66 en SP pleiten voor meer bevoegdheden voor het College Bescherming Persoonsgegevens.

Beperking van de bewaarplicht van telecomgegevens en e-mailgegevens heeft behalve bij de Piratenpartij ook een plaatsje gevonden in de programma’s van Groen Links en de Partij voor de Dieren.

Ook CDA en PvdA noemen privacy en de dreiging van internet, maar hebben geen specifieke maatregelen vermeld.Veiligheid “Als het in de verkiezingscampagnes gaat over veiligheid, moet het ook meer gaan over internetcriminaliteit, die nu al goed is voor meer dan 50 procent van alle criminaliteit”, zei trendwatcher Adjiedj Bakas onlangs op het World Congress on IT. Beveiligingsbedrijveen luiden met grote regelmaat de noodklok. In de partijprogramma’s klinkt dat maar beperkt door.

CDA en ChristenUnie pleiten voor het versterken van de deskundigheid en het beter toerusten van de politie om internetcriminaliteit in al zijn vormen te bestrijden. GroenLinks wil dat de overheid zich maximaal inspant om de gevolgen van identiteitsdiefstal te minimaliseren.

Een ander aspect krijgt veel minder aandacht: de kans dat cruciale onderdelen van de Nederlandse infrastructuur of kennisinstellingen doelwit worden van een cyberaanval. De incidenten in Estland in 2007 en Georgië vorig jaar, en de inbraak bij Google en 27 andere bedrijven rond de jaarwisseling, zijn nog geen ‘wake-up call’.

Alleen de Piratenpartij en PvdA hebben daar in hun programma’s aandacht voor. De Piratenpartij vindt dat de overheid zich moet voorbereiden op internetstoringen, deels door zo veel mogelijk redundantie in te bouwen, deels door noodprocedures te ontwikkelen voor het geval dat internet toch uitvalt. PvdA meent dat in NAVO-verband maatregelen moeten worden getroffen om de telecommunicatie-infrastructuur te beschermen tegen aanvallen via internet.

Digitale overheidVerbetering van de eigen dienstverlening staat al jaren op de agenda van de overheid. Daar zijn de nodige programma’s voor uitgevoerd, en behoorlijk wat kosten voor gemaakt. Zonder afbreuk te doen aan wat gerealiseerd is, valt te constateren dat nog veel gedaan moet worden. Projecten als de gemeentelijke basisregistratie persoonsgegevens – voor rationaliseren van vastlegging en uitwisseling van persoonsgegevens – en het Nationaal Uitvoeringsprogramma – dat de elektronische dienstverlening van de overheid wil verbeteren – verlopen moeizaam, kosten veel geld, en lopen gierend uit de planning.

D66 heeft op dit thema de meeste ideeën in het programma opgenomen. Het streeft naar verbetering van de prestaties bij grote ICT-projecten en het centraliseren of uitbesteden van rijksbrede ICT-diensten. Anderszins wil D66 de elektronische dienstverlening van de overheid verbeteren. Bovendien wil D66 met behulp van ICT mensen in staat stellen zelfbestuur vorm te geven, en ICT gebruiken voor het verzamelen van input voor lokaal beleid. Dat laatste thema klinkt ook bij GroenLinks, dat via e-participatie wil experimenteren met kennelijk op computers en internet gebaseerde methoden om burgers meer bij de politiek te betrekken.

De enige ander partij die woorden wijdt aan de digitale overheid, is de PvdA, die één digitaal overheidsloket voor alle ondernemingszaken wil en alle formulieren digitaal wil maken.

Open source en open standaarden staan expliciet op het programma bij GroenLinks, PvdA en de Piratenpartij.

Spilfunctie bij innovatie

“De ICT-sector is een van de belangrijkste aanjagers van de Europese economie. Van de productiviteitswinst die sinds 1995 in de EU behaald is, kan de ICT-sector de helft op zijn conto schrijven. Sinds 2004 lijkt die investering ook aantoonbare efficiencywinst in andere sectoren op te leveren. De toegevoegde waarde van de ICT-sector binnen de Europese economie is 600 miljard euro, 4,8 procent van het bruto binnenlands product. De sector is goed voor 25 procent van de bedrijfsinvesteringen in ICT.”

De Digitale Agenda van de Europese Commissie windt er geen doekjes om: ICT is belangrijk voor economie en innovatie. In de partijprogramma’s is daar weinig van terug te vinden. De meeste partijen vinden R&D wel belangrijk, maar voor ICT is er in dit verband weinig aandacht.

Het CDA maakt wel gewag van de mogelijkheden die het ziet voor ICT in de zorg, bijvoorbeeld door GGZ-behandelingen via internet aan te bieden en door het gebruik van domotica te stimuleren. D66 maakt expliciet vermelding van de mogelijkheid om met de inzet van netwerktechnologie en informatietechnologie de energiedistributie ‘slimmer’ te maken.

Besparen met ICTNederland staat voor een belangrijke bezuinigingsoperatie. Inzet van ICT kan daaraan een belangrijke bijdrage leveren. ICT~Office denkt in 2014 3 miljard euro per jaar te besparen op de zorg door efficiëntere inzet van ICT en invoering van het elektronisch patiëntendossier. Een terugdringing van de administratieve lasten met 25 procent in vier jaar tijd, is volgens ICT~Office ook mogelijk.

Dat EPD is echter bij de meeste partijen uit de gratie. En verder maken alleen PvdA en SP er melding van dat ze naar het besparingspotentieel van ICT kijken. PvdA noemt in dit verband open source en open standaarden als manier om de bedrijfskosten van de overheid te verlagen. SP houdt het op de inzet van ICT om te besparen op de bureaucratie in zorg, onderwijs en bij de overheid.