Abonnement met vraagtekens

In de zomer van 2001 trokken organisaties als Gartner en in Nederland de NGN flink aan de bel. Het aangepaste licentieprogramma Licensing 6.0 dat Microsoft in mei 2001 aankondigde, maakte veel los. De softwaregigant zou zijn positie misbruiken om zijn klanten, ook de kleinere, te dwingen tot een abonnementenmodel waarbij de kosten op termijn veel hoger zouden uitvallen dan tot dan toe gebruikelijk. Het oude, rommelige scala aan upgrademogelijkheden werd vervangen door Software Assurance, waarbij de klant zich abonneert op nieuw verschijnende versies van Microsoft-software. Een voorwaarde was wel dat klanten eerst nog ‘current’ moesten worden, dus de nieuwste versies moesten aanschaffen.
Na protesten stelde Microsoft de deadline voor de keuze uit tot 31 juli 2002. Tot dat moment hadden klanten nog de kans hun volumelicenties (vanaf vijf licenties) onder het oude tweejarige programma tegen aantrekkelijk tarief te voorzien van Upgrade Advantage, de voorloper van Software Assurance. Veel gebruikers kozen voor die optie om hun bestaande investeringen in Microsoft-software niet helemaal waardeloos te laten worden. Hun tweejarige contract loopt nu tegen juli van dit jaar af; het is voor hen dus tijd om zich af te vragen of ze nu opnieuw voor drie jaar voor Software Assurance (SA) moeten kiezen. Lang niet altijd, zo blijkt. Je kunt ook een paar jaar ‘current’ blijven zonder geld in SA te steken.
SA betekent dat gebruikers tegen een jaarlijks tarief van 29 procent (desktopproducten) of 25 procent (serverproducten) van de licentieprijs het recht verwerven nieuwe versies te gebruiken. Maar als die nieuwe versies zich niet binnen afzienbare tijd aandienen, waarop zouden bedrijven zich dan voor dat geld abonneren, zo vragen ze zich af. Gartner-analisten Alvin Park en Jonathan Mein zien veel klanten daarom voorlopig afhaken. "Degenen van wie het contract over drie of vier maanden afloopt, hebben het recht Office 2003 en Windows Server 2003 te installeren", zegt Mein. "Wellicht zitten ze nog steeds op oudere versies zoals Office 97 en Windows 2000 of NT Server 4, zoals we in Europa veel zien." Die bedrijven zitten niet te wachten op Longhorn, de opvolger van Windows XP, waarvan volgens Gartner nog maar moet blijken of het in de nieuwe contractperiode verschijnt. Mein meent overigens dat sommige gebruikers wel voor SA tekenen, omdat ze ten onrechte denken anders het gebruiksrecht op hun huidige software te verliezen.
Zeker de helft van de klanten met een Open- of een Select-contract die twee jaar geleden voor UA of SA kozen, zal tot eind 2005 SA links laten liggen, meent Gartner. Microsoft zelf is ook niet optimistisch. Financieel topman John Connors zei onlangs tegen financieel analisten te vrezen voor een ‘gat van 1,1 miljard dollar’, omdat het stuwmeer van ‘verwachte omzet’ met SA bij nader inzien kleiner is dan verwacht. Hij denkt dat maar weinig bedrijven hun twee jaar geleden afgesloten contracten continueren met nieuwe driejarige SA-contracten. "Als het 10 procent zou zijn, zouden we teleurgesteld zijn. Als het meer dan 30 procent zou zijn, zouden we erg verrast zijn."
Emiel Putman, directeur Noord-Europa van softwarelicentiespecialist Software Spectrum, ziet wel degelijk waarde in Microsofts SA-aanbod, vooral voor de grotere bedrijven die hij als klant heeft. "Maar voor een deel is het gewoon niet interessant. Als je nog lang niet gebruik hebt gemaakt van je huidige contracten, er in je bedrijf niet veel gebeurt de komende tijd en je je beheer goed op orde hebt, dan is het misschien beter om het maar niet te doen." Putmans bedrijf grossiert in de grootste licentiecontracten van Microsoft, de Enterprise Agreements (EA), waarbij licenties en onderhoud voor een breed scala producten - vaak de besturingssystemen, Office, Exchange en SQL Server - voor het hele bedrijf in één keer geregeld worden. Software Assurance maakt daarvan nu standaard deel uit. Voor minder frequent gebruikte Microsoft-producten sluiten deze bedrijven vaak een Select-overeenkomst af (vanaf 250 werkplekken). Voor grote bedrijven is een EA vaak de enige optie, omdat het licentiebeheer anders te ingewikkeld wordt en de kosten onvoorspelbaar. "Veel klanten zijn niet zo snel met de invoering van hun software. Dat betekent dat er heel veel klanten zijn, die nu misschien wel een SA-contract hebben, maar nog gewoon op Windows 2000 zitten en die nu even zullen wachten met SA omdat ze het recht om bijvoorbeeld XP in te voeren al hebben verworven. Maar ik denk dat die kostenafweging veel sterker speelt in het hogere MKB", zegt Putman.
Jelle Kooi, directeur van Microsoft-licentiespecialist Didactive: "Laten we wel zijn, van een klant die nu Windows Server 2003 en Office 2003 uitrolt, kan ik me heel goed voorstellen dat die niet op afzienbare termijn een volgende upgrade op de agenda heeft staan. Het eerste wat er aan de horizon staat is ISA Server en SQL Server en nog een paar van die producten, maar niet de grote drie van Windows, Office en Exchange." Desondanks vindt hij dat de klanten niet moeten blijven hangen aan een ‘antiek licentiemodel’ en de gedachte dat SA alleen draait om licenties en upgraderechten.
Het abonnementenmodel is geen panacee, zegt Microsoft zelf. Willem Blanken, ‘Director Enterprise & Partner Group’, bevestigt dat het abonnementenmodel voor het MKB minder voordelen kan hebben dan voor grote bedrijven. De bedrijven die twee jaar geleden op Microsofts UA-aanbod ingingen hebben ook niet met hart en ziel voor een abonnementenmodel gekozen. "Hoeveel van die mensen nu voor SA zullen gaan? Ik denk dat je voor de hele club kunt zeggen dat dat tegenvalt", zegt Blanken. Volgens hem zijn er twee soorten bedrijven aan het ontstaan: de transactiegerichte die licenties willen kopen wanneer zij dat nodig vinden, en de dienstengerichte die tegen acceptabele vaste kosten technologisch bij willen blijven. "Wij denken dat die tweede stroming steeds belangrijker wordt."
Maar zelfs bij de grotere bedrijven waarmee Blanken onderhandelt gaat de discussie over Longhorn. "Heb ik over drie jaar wel of niet Longhorn? Tegen die vraag lopen we bijna altijd aan. Ik vind het zelf ook niet onbelangrijk. Maar voor de grootzakelijke markt gaat het niet alleen maar over Office en Windows. Yukon komt over een tot anderhalf jaar op de markt." Blanken noemt ook de zaken die Microsoft vorig jaar september aan het Software Assurance-programma toevoegde: onder andere gratis thuisgebruik, trainingsvouchers en ‘computer based training’.
Putman van Software Spectrum ziet in het thuisgebruik een groot voordeel van SA en een slimme zet van Microsoft. "Een onderneming als Philips kan aan honderdduizend mensen het recht geven de software ook thuis te gebruiken. Op het moment dat je dat als bedrijf toelaat, is het ook heel moeilijk dat recht weer af te nemen." Microsoft stond overigens tot de komst van Office 97 ook al het thuisgebruik van zakelijk aangeschafte Office-pakketten toe.
Dat bedrijven hun software-upgradecyclus voortaan door Microsoft zouden laten bepalen, was in 2001 één van de grote bezwaren tegen het abonnementenmodel. Putman relativeert dat bezwaar. "SA kost tussen de 25 en 29 procent van de licentie, afhankelijk van het product. Dat betekent dat het break-evenpoint iets voor de vier jaar ligt. Dus als je een cyclus hebt die korter is dan vier jaar wordt het eigenlijk al interessant. En vergeet niet dat de prijzen van licenties van Microsoft tussen de 6 en 10 procent per jaar duurder worden. Als je dat erin meeneemt zou het zelfs interessant kunnen zijn voor bedrijven met een cyclus die iets langer is dan vier jaar."
Voor de meeste grote bedrijven, met duizenden werkplekken en tientallen locaties, is een Enterprise Agreement inclusief SA de enige optie om gebruiksrechten beheerbaar te houden en werkplekstandaardisatie mogelijk te maken. "Anders gaat iedereen zijn eigen software kopen, zijn eigen Select-licenties, zodra zíj vinden dat dat nodig is. Dus als er ergens een financiële applicatie wordt gekocht en die werkt alleen op Longhorn, dan besluit ‘Duitsland’ morgen om Longhorn te kopen." Een Enterprise Agreement opzeggen en een tijd niets upgraden om het beheer mogelijk te houden, is ook een optie. Gartner denkt dat 30 procent van de bedrijven zijn EA-contract niet verlengt. Eén van de ‘big four’ accountantsbedrijven heeft het geprobeerd, vertelt Putman. "Die zijn er later toch weer ingestapt. Na een jaar wil iedereen zijn eigen ding en het werd gewoon een ramp. Maar die discussie wordt soms wel gevoerd."
Ook bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) werd die discussie in november gevoerd, met als resultaat dat de drie jaar geleden gestarte EA-overeenkomst voor achtduizend werkplekken op 250 locaties níet werd verlengd. "De EA-overeenkomst was voor ons in 2000 goedkoper omdat we net voor de uitrol van onze kantoorautomatisering stonden" zegt J. ten Cate, hoofd technische infrastructuur van LNV. Hij vroeg Microsoft waarom LNV zijn EA zou moeten verlengen. "Anders dan de opleidingsbonnen en dat soort zaken hadden ze daar eigenlijk geen goed antwoord op." Met Windows 2000 op alle werkplekken geïnstalleerd en de licentierechten voor Windows XP en Office 2003 op de plank, is er voor LNV de komende twee jaar geen dringende reden voor een onderhoudscontract. Het Select-contract voor de serversoftware en minder frequent gebruikte software als Visio, wordt gewoon gecontinueerd, hier en daar inclusief Software Assurance.
Het verweer van Microsoft dat later weer instappen in EA duurder is dan het nu verlengen van het EA-contract, maakt op Ten Cate geen indruk. "Dat moet ik nog zien met al die ontwikkelingen op open-sourcegebied. Bovendien hebben we dan toch flink wat geld in de achterzak door twee jaar niet te betalen."
De Netwerk Gebruikersgroep Nederland, die twee jaar geleden nog de NMa probeerde warm te krijgen voor actie tegen Microsoft, merkt wel dat er veel vraagtekens zijn bij het MKB over Microsoft-licenties. Directeur Marie-José Jamin meent dat Microsoft deels de slag heeft gewonnen, maar ook veel water bij de wijn heeft moeten doen. De NGN heeft echter zijn bakens verzet in de richting van de hele softwareindustrie. Jamin pleit voor meer eenvoud in licenties, niet alleen die van Microsoft. "Voor met name een MKB-bedrijf met zeg maar tien werkplekken is het hele licentiegebeuren echt een onduidelijke en ondoorzichtige toestand geworden. Wij zouden het prettiger vinden als er een wat eenduidiger format kwam voor licenties. Natuurlijk zitten er allerlei haken en ogen aan waardoor het gespecificeerd moet worden per product, maar wij zouden het bijzonder prettig vinden als een licentie altijd aan bepaalde eisen voldoet." De ontwikkelingen in licentievormen maken volgens Jamin vooral duidelijk hoe gesegmenteerd de markt eigenlijk is. "En het kan niet zo zijn dat een groot bedrijf met veel werkplekken het voor elkaar krijgt heel weinig te betalen per werkplek, alleen maar omdat het om aantallen gaat. En het kan ook niet zo zijn dat een klein bedrijf met vijf werkplekken eigenlijk niet begrijpt wat die licentie inhoudt."
Microsofts rol daarin groeit, meent Jamin, maar er zijn beperkingen. Willem Blanken: "We zijn voor de grote massa van het MKB afhankelijk van alle partners die dat verhaal moeten uitdragen. En bij software is er in het MKB ook vaak niet iemand die het intern voor het bedrijf regelt. Het is geen populair onderwerp."

Volumelicenties Microsoft

Open License (in drie varianten)
• -Voor bedrijven met tussen 5 en 250 computers.
• Software Assurance optioneel.

Select License
• -Voor bedrijven met meer dan 250 computers.
• -Per productpool (applicaties, systemen en servers) krijgen klanten op basis van een driejaarsgebruiksverwachting een staffelkorting bij aanschaf van nieuwe software.
• Software Assurance optioneel.

Enterprise Agreement (EA)
• -Voor bedrijven met meer dan 250 computers.
• -Voor bedrijfsbreed gebruik van de Professional-versies van Windows en Office, plus client-toegang (CAL) tot serversoftware. Prijs op basis van het aantal computers.
• Software Assurance inclusief.

Enterprise Subscription Agreement (ESA)
• -Huurvariant van Enterprise Agreement. Aan einde looptijd vervallen de gebruiksrechten.

• De looptijd van de licenties is sinds Licensing 6.0 altijd drie jaar.
• Betaling kan in de meeste gevallen in jaarlijkse termijnen.
• Op sommige nieuwe software, zoals Microsoft CRM 1.2, zit standaard Software Assurance.
• Voor universiteiten, non-profit- en overheidsinstellingen gelden ruimere voorwaarden.
• Hoe groter het bedrijf, hoe meer onderhandelingsruimte.