De in 2004 opgerichte SCEN houdt zich onder meer bezig met de opstelling van het Nationaal Register Historische Computers. In feite is dat een lijst van historisch waardevolle computers die zich in diverse collecties SEnD van musea tot particuliere verzamelaars SEnD bevinden en door het register virtueel zijn samengebracht. Het register moet een soort staalkaart bieden van de geschiedenis van de ICT in Nederland.

De eerste fase van de samenstelling van een Nationaal Register Historische Computers is nu afgerond. Daarbij zijn in totaal 49 objecten beoordeeld, waarvan er 18 in het register zijn opgenomen met een zogeheten A-status en 11 met een B-status. Objecten van de A-status zijn onmisbaar en onvervangbaar omdat er (nog) maar één exemplaar van bestaat.

Het oudste en tevens ‘onvervangbare’ object uit de periode 1948-1958 is ARCO, bijgenaamd Testudo (schildpad) vanwege zijn traagheid en gebouwd tussen 1950 en 1952. Deze relaisrekenmachine is ontwikkeld aan de Technische Hogeschool Delft (nu TU Delft) door Willem van der Poel, een van de belangrijke pioniers in de Nederlandse computergeschiedenis. Andere pronkstukken uit deze vroege jaren zijn de analoge computer VTH van TNO/Fokker, de EASE van Beckman Instruments en de mede door Van der Poel ontworpen ZEBRA, die door het Britse bedrijf Stantec in serie werd geproduceerd.

Uit het tijdvak 1958-1968 prijkt bovenaan de Electrologica Rekenautomaat X1 uit 1958, waarvan indertijd 31 exemplaren zijn gebouwd. Onder andere het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gebruikte een X1. Een exemplaar bevindt zich nu in de collectie van de TU Delft. Ook opgenomen is de eerste IBM 1401 in Nederland, een mainframe dat vanaf 1961 de girotransacties bij de voorloper van de Postbank verwerkte.

Binnen de periode 1968-1978 vindt SCEN onder meer de PDP-11/45 van Digital Equipment (DEC) uit 1972 onmisbaar voor de collectie. Hij vertegenwoordigt de doorbraak van de minicomputer. De PDP was de voorloper van de later in het bedrijfsleven zeer populaire VAX-serie. In de lijst staan nog twee andere mini’s van DEC: de PDP-11/44 en de PDT 11/150. Andere markante systemen zijn onder meer de IBM System/38 uit 1978 en de P880 van Philips.

Op de lijst staan ook computers die weliswaar niet onder de noemer ‘pioniers, mainframes en mini’s’ vallen, maar volgens SCEN toch onmisbaar zijn voor de collectie. De stichting heeft niet strak de hand gehouden aan de genoemde periode. Er zijn ook enkele nieuwere objecten opgenomen, mede omdat de ontwikkeling van de minicomputer tot ver na 1978 doorliep.

SCEN heeft verder een ‘verlanglijst’ gemaakt van computers die de stichting met open armen zou ontvangen voor opname in het Nationaal Register, maar die nog niet zijn aangemeld. Het gaat om minicomputers anders dan de PDP van Digital Equipment, zoals de VAX van dezelfde fabrikant, de Eclips van Data General en de HP 1000.

De meeste (tien) tot het Nationaal Register toegelaten computers bevinden zich in de collectie van de TU Delft. Het Computermuseum van de Universiteit van Amsterdam en de Stichting Computer Museum hebben er allebei vier in huis. Verrassend is dat drie objecten onderdak hebben gevonden bij het Tehuis Bejaarde Computers in Winssen (bij Nijmegen), een particuliere verzameling.

Netwerkcomponenten zijn (nog) niet in het Nationaal Register Historische Computers opgenomen, evenmin als randapparatuur, embedded systemen en software. In de huidige definitie van het project vallen deze IT-componenten buiten de doelstelling.

Het is de bedoeling in de vervolgfase van het onderzoek een aantal objecten uit het pc-tijdperk toe te voegen. SCEN neemt hierop een voorschot met de opsomming van een aantal hoogtepunten uit de periode 1978-1990, waaronder de Kaypro II en de in Nederland ontwikkelde Holborn 9100.

/g.kelfkens@sdu.nl

De complete lijst is te vinden op: