Rechtspreken door robots

Zouden computers ooit medeleven kunnen tonen, menselijk kunnen worden? Tja, dan wordt het wat ingewikkelder. We zijn tot nu toe vrij slecht geweest in het voorspellen van wat er allemaal mogelijk gaat worden.

Met een beetje AI en wat rekenkracht zijn we sinds kort in staat om dingen te doen die een paar jaar geleden nog ondenkbaar waren. Dingen die onze eigen intelligentie – en dus een stukje van onze menselijkheid – lijken te benaderen of zelfs overstijgen. 

Artsen die niet meer met droge ogen kunnen stellen dat zij “er tien jaar voor gestudeerd hebben en dus echt beter weten hoe je een diagnose stelt”. Onverslaanbare Go-spelers die afge­poeierd worden. Beursbedrijven die meer geld verdienen met algoritmes dan met beurshandelaren van vlees en bloed. What’s next?

Dat ‘what’s next’ houdt ons natuurlijk allemaal bezig. De laatste tijd steekt er discussie op over robotrechters. Gek genoeg zien ook juristen wel wat in robotrechters. Aan het recht mag uiteraard geen willekeur te pas komen. Dezelfde casus zou in alle gevallen tot dezelfde uitspraak moeten komen.

Wispelturig

Menselijke rechters zijn helaas wispelturig. Ze zijn tenslotte menselijk. Wat is er dan mooier dan een neutraal, volledig herhaalbaar algoritme dat ongevoelig voor allerlei irrelevante omstandigheden altijd tot hetzelfde resultaat komt? 

Bovendien: de wet is een volledig beschreven (gecodeerde?) set regels. Hoe moeilijk kan het zijn om dat recht om te zetten in een algoritme of een AI-systeem? Gelijke gevallen moeten gelijk behandeld worden. Helaas is het zo dat er geen twee volledig gelijke gevallen bestaan. De context moet altijd mee­gewogen worden – en juist die context zal altijd net anders zijn. Probeer maar eens een systeem te bouwen dat alle mogelijke context meeneemt. Een rechter heeft bovendien niet alleen de verantwoordelijkheid om recht te spreken, maar om ook te overtuigen. De ideale rechtszaak is er een waarin beide partijen begrip krijgen voor de uitspraak. Een robotrechter moet behalve rechtspreken dus ook nog recht uitleggen. Dat maakt de robotrechter heel veel complexer.

De meest complexe vraag is hoe we de robotrechter bouwen. Gaan we de AI-kant op? Dan krijgen we een rechter die niet kan uitleggen waarom hij tot een uitspraak is gekomen. Dat lijkt me niet acceptabel. Bouwen we een regel­gebaseerde robotrechter, dan is de programmeur (of de wetgever) feitelijk de rechter. Dat kan natuurlijk ook niet de bedoeling zijn.

Nee, soms moeten juist wij IT’ers aan de rem trekken. Robotrechters zijn echt geen goed plan.