De verhoogde activiteit van de zon in 1999 en 2000 kan grote effecten hebben op aardse en satellietcommunicatiesystemen en op de energievoorziening. In Europa is
te weinig aandacht voor dit probleem, waarschuwen experts van onder meer het Noordwijkse Estec.
De komende twee tot drie jaar
zal de zon satellieten beschadigen, zendinstallaties ernstig storen en energienetten platleggen. In welke mate dit doemscenario werkelijkheid wordt, is moeilijk te voorspellen. Toch is het gevaar reëel en wordt, zeker in Europa, gebagatelliseerd, vinden natuurkundigen van ruimtevaartorganisaties Esa
en Nasa.
„Het aantal satellieten in de ruimte is de laatste jaren sterk toegenomen. De maatschappij is in toenemende mate afhankelijk van
satellieten voor communicatie en positiebepalingen”, zegt Richard Masden, wetenschappelijk projectleider bij het Noordwijkse Esa/ Estec. „Energienetwerken zijn
bovendien de laatste jaren fysiek groter geworden.
De kans dat sterke magnetische velden daarin grote inductiestromen opwekken is toegenomen. Die inductiestromen zorgen voor overbelasting van essentiële on-derdelen.”

Hoogtepunt
De activiteit van de zon bereikt enkele maanden na de eeuwwisseling weer een hoogtepunt in een elfjarige cyclus. In de aanloop naar dat hoogtepunt nemen de erupties aan het zonoppervlak het komend jaar toe. Zij zorgen voor een verhoogde radioactieve straling
en regens van deeltjes die het
magnetisch veld op de aarde
ernstig verstoren.
De verhoogde zonneactiviteit heeft in het verleden al tot problemen geleid. Tijdens het vorig hoogtepunt in 1989 viel urenlang de stroom uit in grote delen van de Canadese provincie Quebec als gevolg van een elektromagnetische storm. Ook raakten radioverbindingen wereldwijd ernstig gestoord, werd het back-up-systeem van een Japanse kunstmaan uitgeschakeld en viel een Nasa-satelliet vijf kilometer naar de aarde als gevolg van een veranderd magnetisch veld.
De sterkste effecten hoeven niet per se samen te vallen met het hoogtepunt, zegt Masden. Gedurende heel 1999 en 2000 zullen de gevolgen van zonnevlekken merkbaar zijn. Masden werkt samen met het team van zijn collega Alain Hilgers aan een systeem voor
een soort ruimteweersverwachting. Maar die voorspellingen zijn nog niet erg betrouwbaar omdat, net als bij het aardse weer, de onderliggende processen nog niet goed begrepen worden. De storende effecten kunnen minuten duren, maar ook dagen of weken aanhouden.
„Bedrijven bereiden zich onvoldoende voor met name in Europa”, zegt Masden. Het probleem is dat voorzorgsmaatregelen complex en duur zijn terwijl de kans dat een bepaald systeem te maken krijgt met de gevolgen van de zonneactiviteit gering is. Maar als die gevolgen optreden vindt regelmatig een kettingreactie plaats en schakelt het ene overbelaste systeem het andere uit.”
Sjoerd Marbus, woordvoerder van de overkoepelende organisatie van energiedistributeurs Energiened, verwacht voor de Nederlandse stroomvoorziening geen problemen. „De kabels tussen verdeelstations zijn hier veel korter dan bijvoorbeeld in de Verenigde Staten. De kans op inductiestromen is daarom lager.” Energiened meet al jaren permanent de uitval van de energievoorziening. Daaruit blijkt dat ook de vorige twee hoogtepunten in de elfjarige cycli geen invloed hadden.
Vanessa O’Connor van satellietexploitant Eutelsat erkent de gevaren van zonneactiviteit. „Het beheer van satellieten is gewoon een riskante zaak. Met de Leonidenregen van november hebben we geluk gehad. Maar tegen een aantal van die gevaren kun je geen volledige bescherming bieden.”

Calamiteiten
Volgens O’Connor neemt de kwetsbaarheid voor de dienstverlening af. „In 1989 hadden wij vier satellieten en in 2000 hebben we er vijftien. De capaciteit van die satellieten is nog sterker toegenomen. Wij bieden in onze contracten de mogelijkheid bij calamiteiten over te schakelen naar een andere satelliet die een vergelijkbare dienstverlening kan leveren.”
Hoeveel van de Eutelsat-klanten dergelijke speciale contracten
afsluiten wil zij echter niet kwijt. Esa/Estec wil het probleem in Europees verband aan de orde stellen. Daartoe werd vorige maand al een conferentie over de problematiek belegd. „Er bleek veel belangstelling, maar vooral vanuit de wetenschappelijke hoek. Exploitanten en bouwers van satellietsystemen waren er nauwelijks te vinden”, zegt Masden.
AUTOMATISERING GIDS/TDO/31-12-’98