Voor ouderen blijft ICT-arbeidsmarkt lastig
Daarnaast zijn er onder die 6811 mensen ook beroepsbeoefenaars die strikt genomen niet tot de IT-bevolking behoren, zoals regeltechnische controleurs en elektronicamonteurs.
6811. Is dat veel of is dat weinig? Wie uitgaat van een ruime telling van de IT-beroepsbevolking in Nederland van zo’n 250.000 mensen, zal van die 2,8 procent werkloosheid niet ondersteboven zijn. Het werkloosheidspercentage voor heel Nederland lag vorig jaar rond de 3,3 procent en dan doet de ICT-sector het dus nog beter. Nederland scoort in EU-verband heel erg goed met het zeer lage percentage werklozen. In 2007 nam het totale aantal niet-werkende werkzoekenden in Nederland af met 100.000 mensen. Eind 2007 waren er 458.300 niet-werkende werkzoekenden, 17,3 procent minder dan in 2006.
Maar liefst 58 procent van de 6811 werkloze automatiseerders (3910 mensen) is ouder dan 45 jaar, een schokkend hoog percentage. Daar komt bij dat ouderen in de IT-sector veel meer moeite hebben om een baan te vinden dan de jongere generaties. Ouderen krijgen in sociale plannen nog altijd voorrang wanneer groepen mensen bedrijven moeten verlaten. De vooroordelen die bij de werkgevers leven over deze groep: ‘oudere IT’ers zijn duur, lastig, vaak ziek en niet flexibel’, blijken uit onderzoek niet op feiten gebaseerd te zijn.
Bijna een derde van de groep van 7000 (29 procent) is jonger dan veertig. Slechts 9 procent van het totaal is jonger dan dertig jaar. Twaalf procent van de hele groep is vrouw. De 820 vrouwen zijn hoofdzakelijk werkzaam in de middelbare en hogere administratieve beroepen. Van de werklozen is 38 procent niet langer dan een jaar werkloos, maar 34 procent is langer dan drie jaar werkloos.
Het CWI hanteert voor de beroepen in de automatisering een onderverdeling in de categorieën elektrotechnische en administratieve beroepen op middelbaar, hoger en wetenschappelijk niveau. De grootste goep bestaat uit 3378 mensen in hogere administratieve beroepen, als Informatieanalist, Systeemanalist, Systeemontwerper, Systeem- en Netwerkbeheerder op hoger niveau. De op één na grootste groep bestaat uit 2868 mensen in middelbaar administratieve beroepen, als Computeroperator, Productiebegeleider Automatisering en Programmeur (van lager niveau). In de categorie hogere elektrotechnische beroepen vinden we 350 bij het CWI geregistreerde werklozen.
Wat is het probleem? Men is een baan in de IT kwijtgeraakt, of heeft een IT-opleiding gevolgd maar nooit een IT-baan kunnen vinden. De overgrote meerderheid zal de baan zijn kwijtgeraakt door reorganisaties, ontslag op economische gronden, faillissementen, fusies, bezuinigingsronden, boventalligheid, outsourcingscontracten, gezondheidsklachten of overbelasting. In veel gevallen is sprake van een vakmatige achterstand, soms in combinatie met emotioneel geladen technologische drempels of andere beperkingen. Sommigen zijn onvoldoende gemotiveerd om de draad weer op te pakken. Anderen doen hun stinkende best om weer een baan in de IT te vinden, maar krijgen dat niet voor elkaar.
En dat terwijl werkgevers last hebben van een gebrek aan goed personeel waardoor ze minder werk kunnen laten verzetten dan ze zouden willen. De hoogste baas van KPN, Ad Scheepbouwer, zei vorige week in het achtuurjournaal van dinsdag 5 februari: “Als de wereld van analoog naar digitaal verandert, dan veranderen analoge banen. Klaar. Dan kan iedereen zich laten omscholen naar digitaal. Als je daar geen zin in hebt, dan ga je iets anders doen. Zo simpel is het.” René Paas, voorzitter van vakbond CNV, noemde Scheepbouwers uitspraak “een vervelend geformuleerd omscholingsaanbod”. Volgens Scheepbouwer is motivatie het enige probleem: Wie niet mee wil met de verandering, draagt zelf de verantwoording voor het achterblijven, is zijn boodschap.
Peter Janssen, directeur van CVA Informatica Opleidingen, is ervan overtuigd dat iedereen die ook maar iets kan, een baan in de IT kan vinden. “Zeker gemotiveerde mensen komen altijd aan de slag als ze willen.” Maar met het grootste deel van de 7000 overgebleven werkloze automatiseerders in Nederland is volgens Janssen ‘iets’ aan de hand.
Janssens bedrijf biedt verschillende reïntegratietrajecten aan voor gemotiveerde mensen die in de IT-branche aan de slag willen. CVA Informatica leidt mensen die in de ‘kaartenbakken’ van het UWV zitten, in kortlopende trajecten op tot een startersfunctie in de IT. Janssen zegt per jaar ongeveer tien ‘echte’ IT-professionals in de bakken van het UWV tegen te komen. “Zij zijn doorgaans makkelijk te helpen. Maar er is ook een grote groep IT’ers die minder snel aan de bak komt. Bijvoorbeeld de mensen met een mainframe-achtergrond, die zich altijd tegen de komst van het Windowstijdperk hebben verzet. Ze zijn er op een gegeven moment ergens uitgeknikkerd, mede omdat ze onvoldoende mee zijn gegaan met de ontwikkelingen in de technologie. Voordat ze weer aan de slag kunnen, moeten ze eerst tot inkeer komen en beseffen dat er een probleem is. Na een opleiding waarin ze het ontbrekende stuk oppakken, gaan ze aan de slag. Ze blijven twee of drie jaar bij ons en stromen daarna door de markt op.”
Janssen signaleert dat de regelingen die mensen van hun werkgever meekrijgen op het moment dat ze ontslag krijgen, regelmatig in het nadeel van de werkloze automatiseerder uitpakken. “Ik kom totaal krankzinnige regelingen tegen. Mensen die twee jaar lang tachtig procent van hun salaris behouden en totaal niet gestimuleerd worden om aan de slag te blijven. Door dit systeem gaan mensen niet snel op zoek naar een nieuwe baan en dat is op termijn schadelijk. Als je een jaar uit de roulatie bent, is het veel moeilijker weer aan de slag te komen dan wanneer je meteen op zoek gaat naar een nieuwe betrekking. Het kan soms nodig en aantrekkelijk zijn om met je vertrekregeling op zak twee jaar te gaan tuinieren, maar de prijs van die twee jaar is heel erg hoog als je daarna weer aan de slag wil.”
Ernst Fuld, ‘berenjager’ en directeur van de netwerkgebruikers van de NGN, gelooft niet in honderd procent werkgelegenheid. In een gezonde economie zullen altijd mensen werkloos aan de zijkant staan, hoe vervelend dat voor die mensen ook is, zegt hij. “Het is een economisch fenomeen, nul procent inflatie is ook niet goed. Maar of de ondergrens op die 7000 werkloze automatiseerders ligt, kan ik moeilijk beoordelen. Mijn gevoel zegt me dat minder dan drie procent in elk geval niet veel is.”
Volgens Fuld is er een groep onder die 7000 mensen die zichzelf min of meer buiten spel heeft gezet. “Ze staan mokkend aan de kant en zeggen: ‘Jullie moeten mij niet meer.’ Deze mensen moeten als dropouts in een sociale samenleving kunnen rekenen op hulp en opvang. En dat hoeft niet in alle gevallen een baan te zijn. Maar er zijn ook genoeg mensen van 45 jaar of ouder die zichzelf misschien ook een schop onder de kont zouden moeten geven om in beweging te blijven. Want er zijn genoeg kerels op leeftijd die ZZP’er worden en een schat aan praktijkervaring en vakkennis meebrengen. En die kennis wordt door de markt echt wel gewaardeerd, dat zie ik om me heen.
Voor werkgevers ligt er een rol te zorgen dat medewerkers in een veranderende modus blijven opereren. Proactief ingrijpen van werkgevers om medewekers op competentiegebeid te begeleiden hoort bij goed werkgeverschap.”
Gerard van Hees, ICT-bestuurder van FNV Bondgenoten vroeg bij de presentatie van de miljoenennota eind augustus vorig jaar aandacht voor oudere ICT’ers. Hij zei toen dat werklozen van veertig jaar en ouder amper nog aan de bak komen in de IT. “Oudere werknemers moeten langer werken, de prepensioenen zijn afgeschaft en in veel cao’s zijn ouderen duurder dan anderen.”
Van Hees staat nog pal achter het idee dat het kabinet met de sociale partners om de tafel moet gaan zitten om de oudere werklozen een ‘update’ te geven waarmee ze weer aan de slag kunnen. De IT-sector als geheel draagt volgens Van Hees de verantwoordelijkheid om de positie van de oudere werkloze te verbeteren. “De sector moet die verantwoordelijkheid ook op zich nemen. “Op sectoraal niveau kan een vorm van nazorg voor mensen die hun baan verliezen, georganiseerd worden.”
Jurgen Smit, directeur van het Amersfoortse bedrijf Yoeke dat zich sinds 2004 toelegt op het reïntegreren en detacheren van werkloze automatiseerders, is ervan overtuigd dat er onder de 7000 Nederlandse IT-werklozen nog altijd mensen te vinden zijn die inzetbaar zijn. “Maar je krijgt ze niet aan de slag via de gebaande paden. Ze moeten geholpen worden in maatwerktrajecten.”
In 2004, bij de start van Yoeke, was Smit heel erg optimistisch over de mogelijkheden om de ‘cracks van toen’ weer aan de slag te helpen. Destijds dacht hij dat er 5000 van de 15.000 werkloze automatiseerders met een individueel reïntegratiebudget aan de slag te helpen zouden zijn. Nu, meer dan drie jaar later, is dat in 75 gevallen gelukt. “Er zitten er nog een paar in trajecten, en er stroomt af en toe nog wel eens iemand in.”
Wil van Paridon is 54 jaar en sinds driekwart jaar senior businessconsultant voor Raet. Hij raakte in 2006 werkloos toen zijn afdeling binnen KPN in Groningen werd opgeheven. Van Paridon was ‘op’, maar wist zichzelf dankzij nieuwe contacten via netwerkbijeenkomsten in het noorden, er relatief snel weer bovenop te krijgen. Puttend uit zijn eigen ervaring als oudere werkzoekende in de ICT-sector, wil hij na de zomer een opleidingstraject voor oudere werkzoekende IT’ers starten onder de naam ‘IT Empowerment 45+’. Er zijn nogal wat werkloze IT’ers die volgens Van Paridon last hebben van een dubbele blokkade: Ze hebben last van een kennisachterstand en ze missen de motivatie.
“Om deze mensen weer up-to-date te krijgen, zullen ze ook op persoonlijk vlak opgebouwd moeten worden. Deze mensen zijn hun ambitie kwijtgeraakt, omdat ze het tempo van de veranderingen niet meer bij konden houden of omdat ze zijn beschadigd. Veel hebben zich kapot gewerkt.”
Toch is deze groep volgens Van Paridon wel te helpen. “Als je deze mensen oppakt, zorgt dat er een groep ontstaat en ze helpt weer omhoog te komen, dan komen ze weer terug. Dan zijn ze in de IT-sector weer echt te gebruiken. Voor programmeerwerk, maar ook in de procesondersteuning. Na de zomer wil Van Paridon beginnen met groepen van twaalf werkzoekenden op verschillende locaties in Nederland. Hij hoopt op steun van het CA-ICT, het Centrum voor Arbeidsmarktvraagstukken in de ICT.
Van Paridon: “Het probleem dat ouderen moeilijk weer aan het werk komen in de IT, wordt niet zozeer veroorzaakt door disciminatie op grond van de vooroordelen van werkgevers, maar meer door onvermogen bij werkgevers én bij werknemers. Veel werklozen ontbreekt het aan een goed zelfbeeld. Je moet precies weten wat je wilt en wat je kan. Veel werkgevers weten niet goed hoe ze om moeten gaan met de ouderen in het algemeen. Dan is het begrijpelijk dat ze niet staan te springen om ook ouderen aan te nemen.”
Er is nog een probleem. Volgens Van Paridon is zeventig procent van de mensen van 55 jaar en ouder die een WW-uitkering ontvangen, eigenlijk niet geïnteresseerd in een job. “Ze hebben de plicht om elke vier weken viermaal te solliciteren om hun WW-uitkering te behouden. Dat maakt het voor werkgevers niet aantrekkelijk om echt werk te maken van al die brieven die ze binnen krijgen. Het vertoebelt het echte aanbod.”
/c.nap@sdu.nl luuk emmink
Luuk Emmink: ‘Zelden reactie op sollicitatiebrieven’
▪ Leeftijd: 58 jaar
▪ Werkzoekend: sinds eind 2006
▪ Was: IT-manager bij een scholengemeenschap in de provincie Utrecht
Emminks arbeidsovereenkomst werd ontbonden na een slepend conflict over zijn functioneren, waarna de kantonrechter concludeerde dat het niet meer goed kon komen. Hij kreeg ongeveer een jaarsalaris mee en ontving daarna een WW-uitkering. “Het was een heel vervelende periode die een jaar duurde. Na mijn ontslag was ik enorm kwaad over de manier waarop ik als soort zondebok de schuld kreeg toegeschoven voor alles wat niet goed ging. Ik had daar eerst een baas met kijk op IT, waarmee ik goed kon werken en waarvan ik feedback kreeg. Mijn nieuwe baas en ik, wij begrepen elkaar niet en communiceerden moeizaam. Ondertussen maakte de school een hectische periode door, waarin er van overheidswege geld voor IT beschikbaar kwam dat in hoog tempo moest worden uitgegeven.
Alle aandacht was voor de apparatuur en programmatuur, het IT-beheer ’werd vergeten’. De mensen in de schoolorganisatie konden niet goed meekomen met de veranderingen. Het aantal pc’s in de school verdriedubbelde en ook de hoeveelheid servers en programmatuur groeide enorm. Toen ik vertrok, waren we met vier mensen op de IT-afdeling, net als toen ik er aantrad.”
Sinds zijn ontslag verstuurt Emmink eens per week een sollicitatiebrief, inmiddels meer dan zeventig.
“Ik krijg zelden reactie op mijn brieven en ben tot nu toe tweemaal voor een gesprek gevraagd. Je bent nooit het schaap met de vijf poten dat een organisatie zoekt, of er zijn altijd beter gekwalificeerde kandidaten.”
“Een loopbaanadviseur zei eens tegen mij: ‘We kunnen wel een traject starten, maar gezien je leeftijd en de sector waarin je wilt werken, heb je geen enkele kans.’ Toch heb ik het gevoel dat het niet lang meer zal duren voor ik een baan heb. Het liefst bij een kleine IT-afdeling van een bedrijf of organisatie met een maatschappelijk relevante missie. Een school of een overheidsorgaan of bijvoorbeeld een club voor wetenschappelijk onderzoek.”
Ad van Mierlo: ‘Leeftijd een bezwaar’
▪ Leeftijd: 50 jaar
▪ Werkloos: sinds mei 2003
▪ Was: Systeem- en netwerkbeheerder gemeente Nederweert
Van Mierlo kreeg na ontslag zeven maanden salaris doorbetaald, ging op zoek naar een andere baan als fulltime beleidsmedewerker ICT/I&A, coördinator ICT. Op hbo/wo-niveau, maar loopt steeds weer aan tegen de voorkeur van werkgevers voor een junior. “Slechts zelden wordt het toegegeven, maar ik wordt te duur of te oud bevonden, of ik mis te veel recente ICT-kennis. Kennis die ik mis heeft vooral betrekking op de recentste praktische zaken of de nieuwste technologieën. Geen ervaring of kennis van de laatste Oracle-versies, HP-UX versies, geen ervaring met de nieuwste Novell versies of Windows2003.
Aan die kennisachterstand zou Van Mierlo kunnen werken door zelf tijd en geld uit trekken om de nodige cursussen te volgen. “Maar dat is nog geen garantie op een baan. Cursussen zijn bovendien duur en ik heb een gezin met twee kleine kinderen. Ik neem allerlei andere baantjes via uitzendbureaus aan om vooral maar uit de bijstand te blijven. Dat varieert van docent Duits of ICT zonder lesbevoegdheid, chauffeur voor een koeriersdienst, bijrijder op een vrachtwagen, tot productiemedewerker in de betonindustrie. Maar ook dit soort baantjes zijn voor een paar weken of enkele maanden. Krijgt men een jongere en goedkopere, dan mag ik het veld ruimen. Telkens krijg ik dan te horen dat mijn opleiding te hoog is en ik toch wel zal vertrekken wanneer ik iets geschikts zal vinden en men dus niet op mij kan bouwen. De andere keer is mijn werktempo te laag, of ik pas niet in het team van veelal veel jongere collega’s, heb niet de nodige bevoegdheden heb, ben te stug, te kritisch, of zaai te veel met mijn ervaringen en kennis rond.
Hoe langer je uit de ICT weg bent en in de ogen van CWI en/of UWV werk hebt, is alles goed. Of je je daar dan happy voelt, zal niemand iets interesseren. Er hoeft per slot van rekening geen uitkering aan mij betaald te worden. Ook diverse reïntegratietrajecten hebben geen enkel resultaat gehad.”