Virtueel minister-president Sanderijn Cels
“De overheid heeft allerlei commissies die zich met ICT bezighouden. Het afgelopen jaar waren er commissies van Cerfontaine, Risseeuw, Wallage en Docters van Leeuwen die zich allemaal bezighielden met ICT en de overheid. Maar met ‘sharing knowledge’ houdt men zich niet bezig. Ieder ministerie heeft zijn eigen denktanks en commissies. Er is een grote mate van versnippering en het ontbreekt aan een overkoepelende visie”, zegt Sanderijn Cels. Sinds een week of twee heeft de dertigjarige virtueel minister-president het rustig genoeg om in alle rust aan een interview mee te werken. Het afgelopen jaar had zij het zo druk met het Kabinet Online dat er weinig tijd overbleef voor andere zaken. Het Kabinet Online onderzocht de maatschappelijke gevolgen van de informatierevolutie. Het project werd opgestart door Infodrome – de denktank voor de overheid op het gebied van de informatiesamenleving – dat onder leiding staat van staatssecretaris Rick van der Ploeg. De aanvankelijke vrijwillige medewerking van Sanderijn werd al snel omgezet in een fulltime betrekking. Want als minister-president van het virtuele kabinet was er veel werk te verzetten. “Ik was voor de vijftien virtuele ministers – die allen vrijwillig meewerkten – de bindende factor. Het was af en toe behoorlijk hectisch.” Normaliter werkt Sanderijn in de televisiewereld. Zij schreef onder meer ‘formats’ voor RTL4 en RTL5 over internet en zij presenteerde het televisieprogramma ‘O’Buro’. De tijd die zij overhoudt, vult ze met het schrijven van boeken. Twee jaar geleden kwam haar boek Grrls! uit, over jonge vrouwen en emancipatie. Op dit moment werkt zij aan een nieuwe uitgave: het post-feministische kookboek Spare-Rib. Begin jaren negentig werd Sanderijn gegrepen door de informatierevolutie. Zij verslond alles wat er te lezen was, leerde HTML en Flash en probeerde zelfs nog een internetbedrijfje op te starten met haar zus. Ook voor het schrijven van het boek Grrls! maakte zij veel gebruik van internet. Vanwege haar achtergrond werd zij benaderd door Infodrome om mee te doen aan het Kabinet Online. “Het was een buitenkans om met een aantal slimme koppen van mijn generatie te onderzoeken hoe de overheid zich op moet stellen in de informatiesamenleving.” De opdracht van Infodrome was om ‘frisse beleidsinitiatieven’ te ontwikkelen. Elke maand moest een minister een idee presenteren. Maar dat vond het virtuele kabinet onvoldoende, vertelt Sanderijn. “Wij wilden een visie met samenhang maken en niet alleen losse flodders afschieten. Wij gingen een stap verder, omdat wij vooral ook inbreng van anderen wilden. Dus voerden we overleg met experts en mensen uit de praktijk, hadden bijeenkomsten met politici en publiceerden opiniestukken.” Van oktober 2000 tot oktober 2001 was het Kabinet Online actief. De samenkomsten leverden vijftien grote ideeën op en heel veel kleinere plannen. Daarnaast werd een overkoepelende visie geformuleerd. De belangrijkste ideeën, zoals die in de Eerste Nota Virtuele Ordening staan, zijn onder te verdelen in vier aandachtspunten. Ten eerste moet de overheid de technische basisinfrastructuur voor iedereen beschikbaar stellen. Sanderijn: “In het algemeen moet de overheid meer nadenken over hoe het maatschappelijk middenveld gefaciliteerd kan worden. Concreet vindt het Kabinet Online dat iedereen een breedbandverbinding voor dataverkeer moet krijgen. Nu wordt dat overgelaten aan de markt, maar wij vinden dat de politiek een standaard neer moet zetten. Daarnaast vinden wij dat er een databank moet komen van licentievrije software. Door overheidsorganisaties en publieke instellingen – daaronder vallen ook de publieke omroepen – wordt veel programmatuur ontwikkeld. Die software wordt betaald van belastinggeld en moet gratis te gebruiken zijn voor iedereen.” Ten tweede moet informatie beter worden ontsloten. “Wij vinden bijvoorbeeld dat nieuwe uitzendingen van de publieke omroepen digitaal beschikbaar moeten zijn, zodat iedereen er gebruik van kan maken”, zegt Sanderijn. “Er zijn allerlei community’s op internet die bijvoorbeeld een documentaire zouden willen aanbieden op hun website. Nu kan dat niet vanwege copyrights.” Om tot een open samenleving te komen, moet de overheid zelf ook transparanter werken, vindt Sanderijn. “Te veel informatie is nog afgeschermd, terwijl ICT prima mogelijkheden biedt om overheidsinformatie op een gestructureerde manier aan te bieden.” Ten derde moet er meer ruimte komen voor individuele initiatieven, die zich richten op het maatschappelijk belang. “Het Kabinet Online heeft bijvoorbeeld het plan ‘snelscoren.nl’ ontwikkeld dat voor deze projecten een subsidieregeling in het leven wil roepen. Goede (internet)projecten kunnen zo een kleine, maar belangrijke bijdrage ontvangen.” Ten vierde moet de overheid zorgvuldiger te werk gaan bij het bouwen van ICT-voorzieningen. “Er zijn allerlei toepassingen te bedenken – zoals stemmodules en bibliotheeksystemen – die door de overheid ontwikkeld kunnen worden. Tot nu toe wordt er echter veel te knullig omgegaan met de ontwikkeling van ICT-toepassingen. Ambtenaren huren maar iemand in die een toepassing al in huis heeft liggen en er wordt grof geld voor betaald. Zo ging de gemeente Den Haag dit jaar in zee met Microsoft om het online aanvragen van een paspoort mogelijk te maken. Dan besteed je als overheid dus miljoenen aan een systeem dat straks alleen met Internet Explorer toegankelijk is. En kijk ook maar naar gemeentewebsites: er is al heel wat gemeenschapsgeld vergooid aan wangedrochten”, aldus Sanderijn. “Wij vinden dat er meer aan kennisopbouw gedaan moet worden. Men zou bij de ontwikkeling van een applicatie bijvoorbeeld kunnen werken met een basis van ‘open source’-software. Die basis geef je vervolgens aan een aantal verschillende programmeurs, het neusje van de zalm, voor suggesties en aanbevelingen. Pas daarna ga je een opdracht uitbesteden.” Het Kabinet Online vindt dat de overheid maar de helft van haar werk doet. “Men bemoeit zich wel met het fysieke deel van de publieke ruimte. Er zijn allerlei voorzieningen zoals wegen en instellingen waar burgers gebruik van kunnen maken. Maar gek genoeg houdt de overheid zich niet bezig met het virtuele deel van de publieke ruimte. Naar de mening van het Kabinet Online moet de overheid ook daar een coördinerende rol spelen”, zegt Sanderijn. “De samenleving wordt steeds afhankelijker van ICT. Kijk alleen al naar het onderwijs en publieke organisaties. De computer, internet, hardware en programmatuur spelen een steeds grotere rol. Juist daarom zou de overheid zich af moeten vragen welke ICT-voorzieningen er moeten zijn. Maar de overheid erkent haar rol niet. De Stichting Kennisland en Infodrome zijn goede initiatieven, maar Infodrome houdt er over een half jaar mee op en Kennisland is een kleine stichting die niet bij machte is alle verschillende denkclubs en projecten aan elkaar te koppelen.” Staatssecretaris Van der Ploeg weigerde bij de slotbijeenkomst van het Kabinet Online, op 29 oktober, om het virtuele kabinet demissionair te verklaren. Hij gaf aan ook in de toekomst van zijn virtuele ministers gebruik te willen maken. Concrete plannen voor een vervolg van Kabinet Online zijn er echter niet. “Het was gaaf en leerzaam om mee te doen aan het Kabinet Online”, vindt Sanderijn. Zij hoopt dat de plannen van het virtuele kabinet invloed hebben op het komende kabinet, waarvoor de Eerste Nota Virtuele Ordening eigenlijk bedoeld is. “Hopelijk hebben wij duidelijk gemaakt dat ICT voor de overheid meer is dan een gemeentewebsite bouwen. Harde resultaten van onze inspanningen zijn natuurlijk moeilijk te meten. Maar ook als een idee in de toekomst minder progressief wordt opgepakt, is dat toch wat.” Tot de verkiezingen wil Sanderijn met enkele virtuele ministers doorgaan met het ‘uitwerken en aanzwengelen’ van enkele ideeën uit de nota. “Een aantal plannen wordt al nader uitgewerkt. Zo gaat Christel van Zijp haar plan voor de zorg verder uitwerken met een hoogleraar. Ook het plan van Dick Rijken voor gratis software krijgt wellicht een vervolg. Er wordt met de Stichting Nederland Kennisland overlegd om een dergelijk systeem in de gemeente Amsterdam op te starten. Infodrome kijkt bovendien naar de mogelijkheden van het plan ‘privacy proof’.” Waar mogelijk blijft Sanderijn campagne voeren voor de ideeën van het Kabinet Online. “Ik heb altijd een nota bij me, om weg te geven.” Enkele plannen van Kabinet Online NIKS, door Dick Rijken (VROM) De overheid kan het maatschappelijk middenveld maximaal stimuleren en faciliteren door het oprichten van een Nederlands Instituut voor Culturele Software. Dit is een mediatheek die rechtenvrije digitale informatie en software ontsluit voor (her)gebruik door de samenleving zelf. Powerpatiënt, door Christel van Zijp (Volksgezondheid) Patiënten kunnen eigenaar worden van hun eigen medische (digitale) dossier, waarin de keuze van de arts voor een bepaalde behandeling genoteerd wordt. Digitale Biefstuk, door Diederik Samsom (Landbouw en Visserij) ICT maakt het mogelijk om consumenten inzicht te geven in de voedselproductieketen. Een label op de verpakking en een scansysteem in de supermarkt zijn voldoende om de klant inzicht te geven in hoe een product tot stand is gekomen. Zo wordt bewust koopgedrag gestimuleerd en kan de klant een gedifferentieerde keuze maken. Snelscoren.nl, door Dick Rijken (VROM) Snelscoren.nl is een extra subsidieregeling voor kleine projecten met een publiek belang die snel weinig geld nodig hebben. Je eigen Miljoenennota, door Frank Heemskerk (Financiën) ICT zal het leven leuker en gemakkelijker maken; ook bij het doen van je belastingaangifte. In de toekomst kost het nog maar een paar minuten om je belastingformulier in te vullen. De belastingdienst heeft bijna alles al voor je ingevuld. Privacy Proof, door Berent Daan (Buitenlandse Zaken) Er kan één belangenorganisatie komen met een webkeurmerk dat aangeeft of een aanbieder online zich houdt aan de privacy-regels. De instantie maakt gebruik van een openbare website om deze informatie te verzamelen. Surf ook naar: www.kabinetonline.nl; www.kabinet-online.nl; www.infodrome.nl De Eerste Nota Virtuele Ordening is te downloaden op: www.kabinet-online.nl/nota.html